سعادت و خوشبختی واژه ای است که اکثرا به دنبال آن هستیم. هرکسی سعادت وخوشبختی را در یک چیز می داند ما در این مقاله بر آنیم با توجه به آیات قرآن کریم این مساله را بررسی نماییم که سعادت وخوشبختی در چیست؟

خداوند متعال در قرآن می فرماید : « مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً»

وقال تعالى : « فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَى وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا»

وقال رسول الله صلى الله عليه وسلم : (ليس الغنى عن كثرة المال ولكن الغنى غنى النفس)

درهمه این آیات بر این نکته تاکید شده است که معنویات نکته اصلی است. سعادت فقط در مادیات نیست.سعادت در قاموس اسلام فقط بر پایه مادیات بنا نهاده نشده است هرچند مادیات یکی از عناصر خوشبختی به حساب آورده می شود.

مادیات در شریعت اسلامی وسیله ای برای رسیدن به منظور اصلی که خداست می باشد. به همین دلیل اسلام بر معنویات بسیار تاکید دارد ومادیات را صرفا برای تکمیل معنویات می پذیرد.

نصوص شرعی در این مورد بسیار زیاد است که ما به بعضی از آنها می پردازیم :

قال الله تعالى : «وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ . وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ » .

وقال الله تعالى : « قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ»

وقال صلى الله عليه وسلم : ( من سعادة ابن آدم : المرأة الصالحة والمسكن الصالح والمركب الصالح ) .

سعادت دنیایی

اسلام تمام احکام ومسایلی را که آورده ووضع کرده برای سعادت بشریت است، درحقیقیت زندگی دنیا آمده برای نیل ورسیدن انسان خاکی به سعادت آخرت.

دنیا مزرعه ی آخرت است. انسان چون داری دو بعد معنوی ومادی است باید برای رسیدن به هدف والا بکوشد و با انجام دادن عمل صالح حیات طیبه را برای خودش رقم بزند.

قال الله تعالى : «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً» وقال تعالى : «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وقال تعالى : فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ ».

سعادت آخرت

سعادت وخوشبختی آخرت سعادتی است جاوید و ماندگار و مرتبط است با عمل بنده .

برای رسیدن به این سعادت در این دنیا باید زمینه سازی کند:

خداوند متعال می فرماید : « الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

وقال تعالى : «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ»

راه های رسیدن به سعادت وخوشبختی عبارتند از :ایمان وعمل صالح

انسانی که ایمان به خدا دارد دارای قلبی مطمئن است و همیشه آرامش خاطر دارد. راضی به قضا وقدر الهی است هیچگاه لب به شکایت نمی گشاید و بر تمام مصایب صبر می ورزد. بهمین خاطر است که مومن در تمام زندگی، در دنیا و آخرت راحت و بدون اضطراب زندگی را می گذراند.

قال الله تعالى : « الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ » .

مومن پیوسته در جهاد با نفس اماره و شیطان و هوای نفسانی بسر می برد به همین خاطر از زندگی که در آن معصیت خدا باشد گریزان است. مومن شریعت را ملعبه خود قرار نمی دهد، به گناه افتخار نمی کند، مومن برای داشتن یک اجتماع صالح زحمت می کشد و پیوسته غمخوار امت است.

ایمان سببی است برای دفع موانعی که در مسیر سعادت انسان قرار گرفته است. مومن این را بخوبی می داند که در مسیر سعادت باید مشکلاتی متحمل بشود واین مشکلات را به جان می خرد.

به همین خاطر معنی صبر و اعتماد برخدا و توکل و عزم واراده ویقین و کمک خواستن از الله و ترسیدن از او را بخوبی می فهمد و این مسایل است که او را قوی بار می آورد تا در رسیدن به هدف والایش از مسیر باز نماند و اورا در برابر تمامی مشکلات بیمه می کند.

قال الله تعالى : «إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا يَرْجُونَ » .

یکی دیگر از مسایلی که باعث می شود انسان سعادتمند وخوشبخت شود خلق نیکو داشتن است

اخلاق نیک انسان را در جامعه محبوب می کند. با توجه به اینکه انسان مومن باید با مردم بجوشد و دربین آنها زندگی کند.

افراد جامعه در تلبس به اخلاق یکسان نیستند: بعضی اخلاق خوب دارند بعضی دارای اخلاق خوبی نیستند. مومن باید با همگان خوب وبه درستی رفتار نماید تا محبوب واقع شود و بتواند به مشکلات افراد رسیدگی نماید این است که اگر کسی توانست با برخورد خوب خودش را در بین مردم محبوب نماید سعادتمند واقعی است.

به همین خاطر اسلام به اخلاق اهمیت می دهد که ما در مقاله جداگانه تحت عنوان اخلاق اسلامی به آن پرداختیم اما با این وجود چند مسایل هم از سنت می آوریم تا مسئله بهتر روشن شود.

خداوند متعال در وصف پیامبرش می فرماید «وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ»

- وقال تعالى:«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ».

وقال تعالى : «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ » .

- وقال تعالى : « وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ . وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ» .

پیامبر مکرم اسلام صلى الله عليه وسلم می فرمایند : « إنما بعثت لأتمم مكارم الأخلاق » .

ودر حدیثی دیگر رسول خدا صلى الله عليه وسلم می فرمایند: (مثل المؤمنين في توادهم وتراحمهم وتعاطفهم كمثل الجسد الواحد إذا اشتكى منه عضو تداعى له سائر الجسد بالحمى والسهر)

از مسایل دیگری که سبب سعادت فرد واجتماع می شود زیاد نمودن یاد خدا وذکرالله واحساس اینکه خداوند متعال در تمامی مراحل زندگی با انسان همراه است و او را تنها نمی گذارد. این احساس باعث می شود که فرد آرامشی عجیب در خود احساس نماید و دلش گشاده شود ومشکلات در برابر او هیچ باشد. انسان مومن با یاد خداست که پی به عظمت او باریتعالی می برد و دلش آرام گیرد و چه زیبا خداوند متعال می فرماید : « أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»

به بعضی از احادیث در این مورد اشاره می کنیم در حدیثی پیامبر به کسانی که تازه داماد شده اند این دعا را به آنها یاد می دهد : « اللهم إني أسألك خيرها وخير ما جبلتها عليه وأعوذ بك من شرها وشر ما جبلتها عليه » .

یا در موقع باد شدید انسان بگوید : « اللهم إني أسألك خيرها وخير ما فيها وخير ما أرسلت به وأعوذ بك من شرها وشر ما فيها وشر ما أرسلت به » .

یا در مورد گرفتن اسباب برای رسیدن به مقصود اصلی پیامبر فرمود « احرص على ما ينفعك واستعن بالله ولا تعجز فإن أصابك شيء فلا تقل : لو أني فعلت كذا كان كذا وكذا ولكن قل : قدر الله وما شاء فعل فإن لو تفتح عمل الشيطان »

یکی دیگر از اسباب سعادت رعایت بهداشت وعنایت ورزیدن به صحت وسلامتی است البته منظور از سلامتی هم سلامت روح است و هم سلامت جسم که ما به آن اشاره می کنیم: بهداشت فردی یا عنایت ورزیدن به سلامت بدن به این معنا که انسان باید از جسم خود محافطت نماید. اسلام هیچگاه دوست ندارد که انسان پاکیزه نباشد پیامبر اسلام پاکیزگی را نصفی از دین می داند الطهور شطر الایمان.

به همین خاطر اسلام دوست دارد انسان بهترین لباس بپوشد، بهترین مرکب داشته باشد و در یک کلام جمیل باشد «ان الله جمیل یجب الجمال» اما همه اینها باید راهی باشد برای خشنود ساختن خدای سبحان.

خداوند متعال به انسان ارج نهاده واو را گرامی داشته است پس این است که انسان هم به خود وهم به دیگران باید احترام قایل باشد. اسلام دوست ندارد کسی به ناحق کشته شود یا مجروح گردد ، قال الله تعالى : «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ» وقال تعالى : «وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ»

رسول مکرم اسلام محمد مصطفی (ص) می فرمایند « لا ضرر ولا ضرار » .

سلامت روح : اسلام همانطوری که به سلامت جسم اهمیت داده است به سلامت روح هم اهمیت می دهد. البته بسیاری از مردم متاسفانه از این بعد غافل هستند . انسان متشکل از دو بعد روحی وجسمی است اگر از یکی غافل باشد نمی تواند به سعادت و خوشبختی برسد پرداختن به روح یکی از مسایلی است که اسلام همیشه بر آن تاکید دارد. هر مسایلی که باعث شود روح انسان را بیمار سازد اسلام دستور به دوری از آن داد ه است. اخلاقی همچون کبر وحسد، بخل وحرص بر جمع مال دنیا و کینه ورزی و غیبت ومسخره نمودن دیگران و دست انداختن آنان و غیر ه... که سبب دوری از فرامین الهی باشد. ما برای روشن شدن موضوع به چند دلیل از قرآن وسنت اشاره می نماییم:

قال الله تعالى : « وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى» وقال صلى الله عليه وسلم : « إذا كنتم ثلاثة فلا يتناجى اثنان دون الثالث حتى تختلطوا بالناس من أجل أن ذلك يحزنه » وقال الله تعالى : « يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ . يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ »

پس می بینیم که اسلام بر سلامت روح تا چه انداره تاکید دارد هر امری که باعث شود روح انسان پرورش یابد مورد تاکید وتشویق شریعت اسلام است مسایلی همچون صدقات وزکات حج ، نماز و روزه، ذکر، تلاوت قرآن و غیره ...... که غذای روح محسوب می شوند اسلام آن را دوست دارد. این عبادتی که باعث می شود انسان به پروردگارش مرتبط شود و روح آرامش پیدا کند. به همین دلیل است که پیامبر اسلام می فرمایند: « وجعلت قرة عيني في الصلاة » یا می فرمایند : « يا بلال , أرحنا بالصلاة » یا در مورد کسانی که روح بیمار دارند و در لذتهای فانی غرق شده اند خداوند متعال در مورد آنها می فرمایند « إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ » وقال تعالى: « وَالَّذِينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَيَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَهُمْ » .

کار وتلاش

کار وتلاش در اسلام بسیار بر آن تاکید شده است اسلام تنبلی وتن پروری را به هیچ عنوان دوست ندارد. اسلام کار وکوشش را جزو سعادت انسان می داند. اسلام هیچ وقت دوست ندارد که شخصی گدایی کند، در حدیثی از پیامبر اسلام می خوانیم که اگر کسی پیوسته از مردم بخواهد وگدایی کند فردای قیامت طوری محشور می شود در حالیکه گوشتی به صورت ندارد. اسلام مال را در دست انسان صالح گرامی میدارد چون با این مال بسیاری از مشکلات مسلمین را حل و فصل می نماید.

قال الله تعالى : « قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ» وقال صلى الله عليه وسلم : (نعم المال الصالح للعبد الصالح) وقال صلى الله عليه وسلم : ( من سعادة ابن آدم : المرأة الصالحة والمسكن الصالح والمركب الصالح ) .

تنظیم وقت : می گویند وقت طلاست اما از طلا هم بهتر است.

از نظر اسلام وقت بسیار مهم است چون اگر ضایع شود عمر ضایع شده است فردای قیامت ازیکی از چیزهایی که سوال می کنند وقت است که درچه راهی مصرف شده است.

در حدیثی دیگر پیامبر می فرماید: دو نعمت است که مردم فریفته آن می شوند یکی وقت است و دیگری سلامتی.

پس باید از وقت به بهترین نحو ممکن استفاده نمود در پایان به چند حدیث از احادیث گهربار رسول اکرم اشاره می نمایم و به بحثم خاتمه می دهم:

قال صلى الله عليه وسلم : « لن تزولا قدما عبد يوم القيامة حتى يسأل عن أربع خصال : عن عمره فيما أفناه ، وعن شبابه فيما أبلاه ، وعن ماله من أين اكتسبه وفيم أنفقه ، وعن علمه ماذا عمل به » . وقال صلى الله عليه وسلم : « نعمتان مغبون فيهما كثير من الناس : الصحة والفراغ »

به امید اینکه همگی ما در هر دو جهان سعادتمند وکامیاب باشیم.

.................................................
نویسنده: شیخ ابراهیم ابراهیمی