سوزا نام شهرى است در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم در استان هرمزگان واقع در جنوب ایران.

« شهر ســـوزا » در 39 كيلومتري جنوب غربي شهرستان قشم واقع شده است ، و در موقعيتي ساحلي قرار گرفته و تنگه معروف و استراتژيكي هرمز در محدوده آن واقع است . دره هاي موسوم به تنگ كلمون و تنگ لرد در دو كيلو متري شمال غربي سوزا قرار دارند كه آبريز هر دوبا هم يكي شده و به خليج فارس مي ريزند .

آب و هواي سوزا ، گرم و خشک ساحلي است وجود دره ها، تنگ ها ، پوشش گياهي ، حيات و حش و پرندگان دريايي از عناصر جذاب طبيعي اين شهر محسوب مي شوند . مهمترين آثار تاريخي به جا مانده در نزديكي اين شهر ، « سدليت يا خالصي » در چهار كيلومتري شمال غرب شهر ديرستان و « سدگوران » در جنوب روستاي گوران متعلق به دوره ى ساسانيان است كه در مجاورت سوزا قرار دارند جمعیت شهر سوزا طبق سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال ۱۳۸۵ ، برابر با 4482 نفر بوده‌است

از محل‌های اصلی این شهر می‌شود به بخشداری آموزش وپرورش و مخابرات و آب‌شیرین‌کن وخيلي جاهاي ديگر مي توان اشاره کرد.


شهر سوزا

بندر سوزا تا سال 1379 كه مركز بخش شهاب شناخته مي شد. فاقد شهرداري و تاسيسات مربوط به خدمات شهري براي ساكنان بود و به همين جهت در شمار مناطق روستايي شهرستان قشم شناخته مي شد . از دي ماه 1379 با موافقت هئيت دولت و ابلاغ وزارت كشور ، بندر سوزا ، به عنوان يك منطقه شهري اعلام گرديد .

در زمينه وجه تسميه شهر سوزا كه سابقه طولاني دارد ، توضيحات متفاوتي ارائه شده كه عمده ترين آنها به شرح زير است :

1- شهر سوزا پس از سه بندر قشم مهمترين بندر نيمه شرقي جزيره قشم است ، كه به (( پس بندر )) يا (( پسا بندر)) معروف بوده است . سوزا واژه اي است فارسي كه بندري در جنوب جزيره قشم را به اين نام مي خوانند.

2- روايت ديگر درباره سوزا وجه تسميه سوزا آن است كه گويا اين منطقه مدفن دانشمند رياضي پرتقالي به نام (( فرانسيس سوزا )) باشد ، كه در دوره صفويه و استعمار پرتغالي ها بر منطقه ، اتفاق افتاده است ولي قبري در اين زمينه شناسايي نشده است .

در زمان پادشاهي هخامنشي ايران داراي نيروي دريايي بوده و از جزيره قشم و سواحل مختلف آن به عنوان پايگاه موقت براي سركوبي و كنترل شورش هاي مردم سواحل شمالي و جنوبي خليج فارس استفاده مي شده است .

در گزارش مذكور از سديد السلطنه صاحب كتاب تاريخي دوره ناصرالدين شاه قاجار نقل شده است كه گمرك از قديم الايام در جزيره قشم وجود داشته است . به طوري كه سوزا ، لافت ، ديرستان ، نمكدان ، صلخ ، بوران ، باسعيدو ، و درگهان هر كدام داراي اداره گمرك بوده اند اين مطلب نشان مي دهد كه در سوزا فعاليتهاي اقتصادي به ويژه تجارت سابقه طولاني داشته است .

در پايان حكومت قاجار و آمدن پهلوي و تشكيل نيروي دريايي ايران ، جزيره قشم از دست اروپاييان خارج و دوباره به ايران بازگردانده شد و حكام عرب و بني معين كه تا آن زمان بر جزيره حكم مي راندند كنار گذاشته شدند و به جاي آنان حكامي از مركز منصوب گرديدند كه در آن زمان بندر سوزا داري 250 خانوار و بالغ بر هزار نفر جمعيت ذكر شده است . اين بندر در آن زمان از مناطقي بوده كه در آنجا گمرك داير بوده است . در سال 1294 در بندر سوزا 14 اصله نخل نر و 830 اصله نخل مثمر ، 101 اصله قسيلات ، به قدر 120 من بذر افشان ، 6 فروند كشتي ماهيگيري و 40 فروند كشتي باركش وجود داشته است . ارقام فوق مي تواند بيانگر حدود آباداني و شيوه معيشت بندر سوزا در سال 100 سال پيش باشد .

بعد از پيروزي انقلاب اسلامي و در سال هاي 70-1369 و در پي تأسيس منطقه آزاد تجاري – صنعتي قشم اداره هاي گمرك تعطيل شدند و سپس منطقه آزاد تجاري – صنعتي جايگزين گمرك هاي قبل از انقلاي گرديده است . برسي ها ي انجام شده نشان مي دهد كه در محدوده شهر سوزا اثر و بناي تاريخي ثبت شده وجود ندارد . اما وجود تأسيسات آبي ( شامل چاه و آب بند براي معار سيلاب و بركه هاي آب و ... ) قديمي در جزيره قشم و اطراف شهر سوزا بيانگر قدمت و سابقه طولاني سكونت در منطقه مي باشد . به طور مثال آب بند و سد خور رازك واقع در شمال شرقي سوزا يكي از آثار و بناهاي قديمي در منطقه است .

دكتر پرويز ورجاوند در كتاب سفرنامه جنوب خود ، تاريخ و سابقه ايجاد سد يا آب بند را به دوره ساسانيان مربوط مي داند .



توپوگرافي

شهر سوزا در فاصله كوتاهي از اراضي ساحلي جنوب شرقي جزيره قشم و در فاصله 29 كيلومتري جنوب غربي شهر قشم و در مجاورت با آب هاي خليج فارس قرار گرفته است .

شهر سوزا از جنوب به ساحل دريا و اراضي پست ساحلي و جاده ساحلي جنوبي از غرب به دره و مسيل طبيعي سوزا ( كه از بهم پيوستن دو دره به نام هاي KALAMUN و لرد LORD تشكيل شده ) ، از شمال و شمال غرب به دامنه ارتفاعات و اراضي سرسبز باغ ها و نخلستان ها ، از شرق به اراضي تپه ماهور و داراي پوشش گياهي پراكنده محدود مي گردد .

شهر سوزا ما بين يك فلات طويل و يك تپه نسبتا بلند و سفيد رنگ ، كه از طرف دريا به خوبي نمايان است ، قرار گرفته است . ارتفاع اين تپه حدود 65 متر مي باشد . ميانگين درصد شيب عمومي شهر سوزا حدود 1% محاسبه شده است متوسط ارتفاع اراضي شهر از سطح دريا نزديك به 6 متر است . پست ترين اراضي در كنار ساحل و در جنوب غربي شهر مي باشد كه محل ورور مسيل غربي به خليج فارس مي باشد .بلند ترين اراضي در دامنه ارتفاعات شمالي شهر واقع شده است . حداكثر ارتفاع اراضي شهر از سطح دريا حدود 20 متر مي باشد .

عوارض طبيعي

در محدوده شهر بندر سوزا به جز اراضي ساحلي و آب هاي خليج فارس ، عوارض طبيعي چندان مهمي وجود ندارد دره و مسيل غربي شهر و ارتفاعات شمالي و تپه هاي كوتاه شرقي از جمله عوارض طبيعي مشهود در شهر مي باشد . و در مجاورت ساحل تپه نسبتا بلندي قرار گرفته كه در سال هاي اخير بر روي آن كارخانه پودر و روغن ماهي در دست ساخت مي باشد .

خصوصيات اجتماعي و جمعيتي شهر

در سال 1355 ، بر مبناي آمار موجود مربوط به اسناد سرشماري آبان ماه 1355 ، كه قبل از انقلاب اسلامي انجام شده است ، در بندر سوزا حدود 467 خانوار شامل ، 2044 نفر سكنه گزارش شده است كه نشان مي دهد متوسط افراد در هر خانوار كه بعد خانوار ناميده مي شود معادل 4/4 نفر بوده است .

در سال 1365 ، كه سرشماري عمومي كشور در زمان جنگ تحميلي انجام شد ، در بندر سوزا 529 خانوار شامل 2774 نفر زيست مي كردند كه بعد خانوار 2/5 نفر افزايش يافته بود .

يادآوري مي شود در سالهاي قبل از انقلاب ، به علت محدوديت فراوان اشتغال در جزيره قشم و كمبود درآمد اغلب مردان جوان خانوارها براي اشتغال و كسب و كار خانوار خود را ترك گفته و به امارات خليج فارس به ويژه كويت مهاجرت مي كردند به همين جهت مشاهده مي شود كه در سال 1355 ، بعد خانوار بين ساكنين بندر سوزا معادل 4/4 نفر بوده است . در حاليكه اقوام عرب ساكن در اين منطقه به تعدد فرزندان و بالا بودن متوسط افراد در خانوار مشهور دارند .

در سال 1365 با بازگشت برخي مهاجران اين روند تغيير يافته و بعد خانوار سكنه بندر سوزا به 2/5 نفر افزايش يافته است .

سرشماري عمومي 1375 نشان داده است كه در بند سوزا حدود 645 خانوار شامل 3633 نفر ساكن هستند كه ميانگين افراد خانوار برابر 6/5 نفر است .در سال 1381 براي طرح راهردي – ساختار بندر سوزا ، كه به سفارش منطقه آزاد قشم توسط مهندسين مشاور آتك تهيه شده است ، از طريق همه شماري افراد ساكن در بندر سوزا شمار جمعيت شهر سوزا 4012 نفر گزارش شده است . ( كه شامل 2744 نفر جمعيت ساكن در بندر سوزا در هنگام آمارگيري و برآورد تعداد 1268 نفر افراد خانه هاي خالي كه در زمان آمارگيري غايب بوده اند .

مقايسه آمار مذكور با نتايج سرشماري 1375 نشان مي دهد كه طي سال هاي 81 – 1375 شمار جمعيت شهر سالانه 6/1 درصد افزايش يافته است كه نسبت به دوره هاي قبل كاهش روند داشته است . گزارش آمار ثبتي مركز بهداشت شهر سوزا جمعيت ايراني ساكن در محدوده شهر را 3916 نفر نشان مي دهد ، كه چون فاقد جمعيت غير ايراني است و مسافران و غايبان موقت را در محاسبه منظور نداشته است ، كمتر از آما رسال قبل مي باشد و لذا از اين آمار در محاسبات نرخ رشد و تحولات جمعيت استفاده نشده است .

در فاصله سال هاي 81 – 1355 كه يك دوره 26 ساله است جمعيت ساكن در شهر سوزا 2044 نفر به 4012 نفر رسيده است ، كه ميانگين رشد آن معادل 6/2 درصد در سال مي باشد .



طبق آخرين سرشماري سال 85 جمعيت شهر سوزا ، جمعيت شهر سوزا4800 نفر مي باشد

ساختار سني و جنسي جمعيت

شهر سوزا نيز مانند اغلب شهرهاي كشور در سال هاي اخير با تحول اساسي در ساختار سني و جنسي جمعيت روبرو بوده است ، كه آثار آن در تصوير هرم سني جمعيت شهر منعكس است . پديده كاهش ازدواج و كم كردن فرزندان باعث شده است كه در سال هاي اخير تعداد مواليد نسبت به سال هاي قبل با كاهش فراوان روبرو گردد و به همين جهت در هرم سني جمعيت ، پايه هاي هرم كه سهم و شمار جمعيت كمتر از پنجاه ساله را نمايش مي دهد از گروه هاي سني بالاتر كه قبلا به دنيا آمده اند كوچك تر شده است . به عبارت ساده تر متولدين سال هاي 87 – 1376 كه در جدول گروه سني 5 – 4 ساله را تشكيل مي دهند كمتر از متولدين سال هاي 75 – 1370 هستند كه گروه سني 5 – 9 ساله را شامل مي شوند . همانطور كه اشاره شد علت بروز اين پديده عوامل مختلفي است كه عمده ترين آنها به شرح زير است :

1- رواج برنامه هاي تنظيم خانواده كه از طريق خانه بهداشت ترويج مي شود .

2- افزايش سواد و آگاهي خانوارها به ويژه زوجين جوان و دانش آنها به خطرات و آسيب هاي افزايش بي رويه جمعيت .

3- امور اقتصادي و به ويژه گراني و تورم قيمت ها كه پرورش فرزندان زياد را براي اغلب خانوارها نامقدور ساخته است

ويژگي هاي اقتصادي شهر سوزا

به طور كلي اقتصاد شهر سوزا به صورت سنتي و ابتدايي مي باشد . در سال هاي بعد از تاسيس شهرداري نشانه هاي توسعه در ساختار اقتصادي – اجتماعي سوزا قابل مشاهده مي باشد .

اگر چه تاسيسات بندري سوزا و اسكله هاي آن ضعيف و با ظرفيت هاي كوچك است و لي به هر حال اقتصاد شهر به شدت به تاسيسات بندري و دريا وابسته است . بسياري از صيادان و قايق رانان سوزا و روستاهاي اطراف آن از طريق اين بندر معيشت روزانه خود را تامين مي كنند . در حقيقت اقتصاد غالب در شهر سوزا امور دريا ، قايق راني ، حمل و نقل كالا و ماهيگيري است . كه بالغ بر 60 درصد شاغلان شهر در اين فعاليتها اشتغال دارند . بنا بر گزارش دريافتي از اداره شيلات شهرستان قشم ، تعداد 180 نفر شاغلين بخش صيادي و ميزان صيد مطابق آمار گيري سال 1381 برابر 690 تن بوده است .

در اين بندر به دليل كمبود منابع آب و خاك ، زراعت رونق ندارد و كشاورزي آن منحصر به نخل و توليد خرما است كه به لحاظ كمي و كيفي اهميت قابل ملاحظه اي ندارد . به استثناء برخي فعاليتهاي ساختمان سازي و مشاغل وابسته به آن ، هيچ نوع فعاليت صنعتي و حتي صنايع دستي و بومي نيز در بين اهالي سوزا رايج نيست .

در بخش خدمات بيشتر اموري از قبيل رانندگي ، كارگري و فروش و بازرگاني در شهر مشاهده مي شود و اغلب كاركنان ادارات و معلمان مدارس شهر از ساير نقاط به ويژه قشم و بندرعباس به سوزا آمد و رفت مي كنند.

در آمارگيري 1381 از مجموع 4012 نفر جمعيت ساكن در اين شهر 947 نفر در سرشماري جمعيت فعال گزارش شده اند . به اين ترتيب ميزان عمومي فعاليت معادل 6/23 درصد جمعيت مي باشد .

از مجموع تعداد 947 نفر جمعيت فعال ، 595 نفر شاغل و 352 نفر بيكار جوياي كار گزارش شده اند كه بر مبناي ارقام مذكور ميزان بيكاري در شهر ، بسيار بالا معادل 2/37 درصد مي باشد. ولي با اطمينان مي توان گفت تعداد بيشتري از افرادي كه بيكار گزارش شده اند افرادي بوده اند كه به كار قاچاق كالا اشتغال داشته اند و از گزارش شغل خود طفره رفته اند . به همين جهت ميزان بيكاري ياد شده غير واقعي مي باشد .

در گزارش طرح راهبردي – ساختاري بندر سوزا ، مشاوران آتك تعداد واقعي شاغلان بندر سوزا در سال 1381 معادل 731 نفر برآورد و توضيح آنان را در بخش عمده فعاليتهاي اقتصادي مطابق جدول گزارش شده است .



شيلات و آبزيان

با توجه به موقعيت جزيره قشم و مجاورت با آبهاي خليج فارس ، ماهيگيري و صيد ميگو يكي از مشاغل اصلي و فعاليتهاي پردرآمد ساكنين شهرها و آبادي هاي قشم مي باشد . نزديك به 30 درصد قايق هاي ماهيگيري استان هرمزگان به جزيره قشم تعلق دارد .

آمار سال 1375 نشان مي دهد كه 5/22 درصد شاغلان جزيره قشم به ماهيگيري اشتغال داشته اند . كه از اين گروه 80 درصد صيادي و 20 درصد خدمات جنبي مربوط به ماهيگيري تشكيل مي داده اند .

مهمترين مراكز صيد در جزيره قشم شامل : قشم ، رمچاه ، سوزا ، شيب دراز ، درگهان ، لافت و دولاب مي باشد . شناورهاي صيادي مورد استفاده عبارتند از لنج ، سمبوك ، شعوف و در سالهاي اخير قايق هاي ساخته شده از جنس فايبر گلاس مي باشد . مقدار صيد شيلات جزيره قشم در سال 1372 حدود 1800 تن برآورد شده است .

گروهاي عمده آبزيان خليج فارس عبارتند از :

(1) ماهيان كف زي : ذخائر قابل بهره برداري ماهيان كف زي در خليج فارس ( اعم از خوراكي و غير خوراكي ) در حدود 240 تن در سال برآورد شده است كه تقزيبا 50% از اين ذخائر در حوزه آب هاي ساحلي ايران قرار دارد .

(2) ماهيان پلاژيك كه خود به دو دسته تقسيم مي شوند :

الف – ماهيان پلاژيك درشت مانند : هوور و شير ، ميزان ذخائر اين ماهيان براي كل منطقه حدود 000/40 تن در سال برآورد شده است . كه تقريبا 50% از اين ذخائر در حوزه آب هاي ساحلي قرار دارند .

ب – ماهيان پلاژيك ريز مانند : ساردين كه ذخائر آن در آب هاي ايران 80 هزار تن برآورد شده است

(3) ميگو : حداكثر ذخائر قابل بهره برداري ميگو در خليج فارس 20 هزار تن مي باشد كه حدود 10 هزار تن آن در سواحل ايران قرار دارد .




كارگاه هاي لنج سازي

از صنعت لنج سازي مي توان به عنوان قديمي ترين صنعت سازمان يافته و نيمه پيشرفته در سواحل و جزايز جنوب ايران ياد كرد .

اين شغل در جزيره نيز به عنوان يكي از مشاغل قديمي و هميشگي مطرح بوده است . روستاي (( پي پشت )) در شمال جزيره قشم محل تجمع استادان اين فن است . علاوه بر پي پشت در چند نقطه ديگر جزيره قشم اين صنعت رايج است.

(( لافت )) ، ((گوران)) ، دولاب با داشتن خورهاي طبيعي ، از مراكز عمده توليد لنج هاي سنتي محسوب مي شود . در روستاهاي رمچاه ، مسن ، ريگو و سوزا نيز كارگاه هاي كوچك لنج سازي وجود دارد . در اين كارگاه شناورهاي كوچك صيادي ساخته مي شود و لنج هاي بزرگ را تعمير مي كنند .

موتورهاي لنج عموما ساخت ژاپن مي باشد . چوب چوب مصرفي در ساخت لنج ها نيز از كشور مالزي و هند وارد مي شود . به طور كلي چوب و به ويژه چوب لنج ، يكي از كالاهاي وارداتي جزيره قشم مي باشد .

در شهر سوزا كارگاه هاي زير وجود دارد :

- تعمير گاه قايق عبداله روش

- تعميرگاه قايق مرتضي

- كارگاه لنج سازي يحيي تلنگ

كارخانه پودر و روغن ماهي

كارخانه پودر و روغن ماهي با ظرفيت اشتغال حدود 800 نفر ، بر فراز تپه اي ساحلي واقع در جنوب غربي شهر سوزا در دست احداث و تكميل است . به لحاظ اقتصادي در پي تاسيس اين كارخانه موجبات ايجاد اشتغال براي 800 نفر در جوار شهر سوزا فراهم مي گردد . با راه اندازي و بهره برداري از اين كارخانه نقطه عطفي در اقتصاد شهر سوزا و جزيره قشم ايجاد خواهد شد .

همچنين در شمال شهر سوزا و بيرون از محدوده در مجاورت جاده رمكان كارخانه پودر ماهي در دست تكميل مي باشد . اين كارخانه چندان وسيع نيست ولي به هر حال از نظر ايجاد اشتغال و درآمد در شهر سوزا حائز اهميت است .

كارگاه پرورش و تكثير ميگو

با توجه به پتانسيل هاي موجود در سال هاي اخير يك كارگاه پرورش و تكثير ميگو به نام (( بهجت )) با ظرفيت 11 نفر شاغل ( 10 نفر فصلي يك نفر دائم ) در اراضي ساحلي واقع در جنوب شهر سوزا احداث گرديده است . بر اساس گزارش ماهنامه شماره 75 قشم در شهر سوزا در سال 1381 دو واحد توليد و پرورش لارو ميگو به شرح زير فعاليت داشته است :

- شركت آبزي پروري قشم ، مدير عامل آقاي علي اكبرپورايران

- شركت سفيد برفي قشم ، مدير عامل آقاي جمالي
بر اساس نامه مورخ 2 / 10 / 1382 رياست محترم شيلات شهرستان قشم توليد سالانه هر يك از دو كارگاه تكثير لارو ميگو 20 ميليون قطعه مي باشد.

.......................
منبع: سایت شهرداری سوزا