الحمدلله وحده والصلاة والسلام علی من لا نبی بعده وعلی آله و صحبه و من اهتدی بهدیه واستن بسنته الی یوم الدین.

یکی از لوازم و مقتضیات ایمان به قضاء و قدر اعتقاد به این است که تنها روزی دهنده الله متعال است « إن الله هو الرزاق ذو القوة المتین»

و هر رزق و روزی که الله سبحانه و تعالی برای بنده اش مقرر کرده حتما به او می رسد در حدیثی که عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روایت کرده رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید: ( إن روح القدس نفّس فی روعی أن نفسا لن تموت حتی تستکمل رزقها الا فاتقوا الله و أجملوا فی الطلب و لا یحملنکم استبطاء الرزق أن تطلبوه بمعاصی الله فانه لا یدرک ما عندالله الا بطاعته)

یعنی: جبرئیل امین به من وحی کرد که هیچ نفسی نمی میرد تا اینکه روزی خود را بصورت کامل دریافت دارد پس تقوای خدا پیشه کنید و به تأخیر افتادن رزق شما را وادار به این نکند که از طریق معاصی خدا رزق و روزی را جستجو کنید چرا که آنچه که نزد خداوند است جز با فرمانبرداری از او حاصل نمی شود.

تقسیم رزق و روزی بین مردم ارتباطی به حسب و نسب و عقل و جایگاه و طاعت و عصیان ندارد بلکه همه و همه براساس حکمت خداوند متعال صورت می گیرد چه بسا ممکن است دیوانه ای را توانگر کند و عاقلی را محروم سازد. شاعر زیبا این مطلب را بیان کرده است:

ولو کانت الأرزاق تجری علی الحجا............هلکن من جهلهن البهائم

یعنی اگر رزق و روزی براساس عقل و خرد جریان داشت در این صورت چهارپایان بخاطر نداشتن عقل نابود می شدند.

خداوند متعال در رزق و روزی بین مردم تفضیل قائل شده و این برتری در رسیدن رزق را سببی برای انفاق و رسیدگی به زیردستان و آزمایش شخص قرار داده است و صاحبکار تنها وسیله ای برای رسیدن رزق و روزی است.خداوند متعال می فرماید: « وَاللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الرِّزْقِ فَمَا الَّذِينَ فُضِّلُوا بِرَادِّي رِزْقِهِمْ عَلَى مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَهُمْ فِيهِ سَوَاءٌ أَفَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ» نحل 71

یعنی: خداوند برخي از شما را بر برخي ديگر از نظر روزي برتري داده است آنان كه روزي فراواني بديشان داده شده است حاضر نيستند كه روزي ( و ثروت ) خود را به بردگان خود بدهند و ايشان را با خود در دارائي ( شريك و ) مساوي گردانند ؛ آيا نعمت خدا را انكار مي كنند .

خداوند براساس حکمت خود افرادی را توانگر و افرادی را فقیر می گرداند چه بسا فقر یا توانگری به صلاح عبد باشد و سعادت اخروی او را به دنبال داشته باشد.در حدیث قدسی آمده است: ( إن من عبادی من لا یصلحه الا الغنی و لو أفقرته لأفسدت علیه دینه و إن من عبادی من لا یصلحه الا الفقر و لو أغنیته لأفسدت علیه دینه) یعنی از میان بندگان من کسانی هستند که جز ثروتمندی آنها را اصلاح نمی کند و اگر او را فقیر کنم دینش فاسد می گردد و از میان بندگان من کسانی هستند که جز فقر او را اصلاح نمی کند و اگر او را ثروتمند گردانم دینش را بر او فاسد کرده ام .

رزق و روزی را باید فقط از خدا طلب کرد خداوند می فرماید: «فَابْتَغُوا عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» عنکبوت 17

یعنی روزي را از پيشگاه خدا بخواهيد و او را بندگي و سپاسگزاري كنيد ، به سوي او برگردانده مي شويد .

نکته اعتقادی دیگر در مورد رزق و روزی این است که عطای خدا دال بر محبت و رضایت او نیست خداوند می فرماید: « ومن کفر فأمتعه قلیلا ثم اضطره الی عذاب النار» و در حدیثی که عقبة بن عامر روایت کرده رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید: ( إذا رأیت الله یعطی العبد من الدنیا و هو قائم علی معاصیه فلیحذر فانما هو استدراج ) یعنی اگر دیدی که خداوند به بنده ای که مشغول معاصی خداوند است از مال دنیایی می دهد برحذر باش چرا که از جهت استدراج به او داده می شود.

(منظور از استدراج به تأخیر افتادن عقوبت با افزایش نعمت جهت افزایش گناهان و شدید شدن مجازات است.) سپس رسول الله صلی الله علیه و سلم این آیه را تلاوت کرد: «فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَا أُوتُواْ أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ» انعام 44

یعنی هنگامي كه آنان فراموش كردند آنچه را كه بدان متذكّر و متّعظ شده بودند درهاي همه چيز ( از نعمتها ) را به رويشان گشوديم تا آن گاه كه ( كاملاً در فراخي نعمت غوطه ور شدند و ) بدانچه بديشان داده شد ، شاد و مسرور گشتند ما به ناگاه ايشان را بگرفتيم ( و به عذاب خود مبتلا كرديم ) و آنان مأيوس و متحيّر ماندند.

بسیاری از مردم دارای اموال بسیار زیادی هستند ساختمانها، ماشینهای آخرین مدل، منزلهای مختلف، و حسابهای بانکی متعدد دارند اما هیچ سودی از اموال دنیایی عاید آنها نمی شود و در دنیا هیچ استفاده ای از این اموال نمی کنند و بعد از مرگشان بر میراث بران تقسیم می شود

رسول الله صلی الله علیه و سلم بسیار جالب به این مطلب اشاره می کند و می فرماید: ( یقول ابن آدم مالی مالی و هل لک من مالک الا ما أکلت فأفنیت و لبست فأبلیت أو تصدقت فأبفیت ) یعنی انسان همیشه می گوید مالم مالم در حالی که از مال تو آیا جز آنچه که خوردی و نابود کردی یا پوشیدی و مندرس گشت یا صدقه و انفاق کردی و برای همیشه باقی گذاشتی چیزی نصیب تو می شود.

ما باید اعتقاد کامل داشته باشیم به اینکه خداوند رزاق است و به رزق و روزی که برای ما مقرر شده راضی باشیم و به داشته هایمان قانع. بسیاری از مردم ضروریات و لوازم مختلف زندگی را دارند اما بخاطر چشم و هم چشمی آنها را تغییر می دهند رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید: ( انظروا الی من هو اسفل منکم و لا تنظروا الی من هو فوقکم فهو أجدر الا تزدروا نعمة الله علیکم ) یعنی به زیردستان و پایین دستانتان نگاه بکنید و به ثروتمندان و بالادستان نگاه نکنید چرا که سزاوارتر آن است که نعمت خدا بر خود را حقیر مشمارید.

ترس از فقر و تنگدستی باعث شده که مردم به هر کاری تن دهند و عزت و غرور خود را لگدمال کنند و برای بدست آوردن لقمه ای نان خود را نزد این و آن خوار و ذلیل کنند این رضایت به ذلت شایسته مومن حقیقی که به رزاق بودن الله ایمان دارد نیست رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: ( اطلبوا الحوائج بعزة الانفس فإن الامور تجری بمقادیرها) یعنی نیازهای خود را با عزت نفس طلب کنید چرا که جریان همه ی امور براساس مقادیری است که خداوند مقرر کرده است .

زمانی که این اعتقاد به سخن خدا و رسول وجود داشته باشد که روزی هر فردی در شکم مادر تعیین شده و هر کس در حیاتش به روزی مقدر می رسد و ذره ای کمتر یا بیشتر از آنرا کسب نمی کند دیگر کسی به گناه روی نمی آورد به اینکه روزی را از طرق حرام چون دزدی و معامله ربوی طلب کند چون اعتقاد دارد که رزقش به او خواهد رسید.

برای کسب رزق دو نوع اسباب وجود دارد:

1- اسباب مادی :

خداوند عالم هستی را بر اساس قانون و نظام اسباب و مسببات بنا نهاده لذا هر کس سبب را محقق کرد به مسبب دست می یابد در نظام اسباب و مسببات کفار و موحدین یکسان هستند اگر چیزی را در زمین کاشتی ثمره آنرا برداشت می کنی . در طلب اسباب مادی کفار بر موحدین پیشی گرفته اند چون از اسباب مادی خوب بهره برده اند. اسبابی چون تجارت ،صنعتگری ، کشاورزی و دامداری و کسب علوم مادی که زمینه کار را فراهم می کنند همه و همه جزو اسباب مادی جلب رزق و روزی محسوب می شوند .

در مورد اسباب مادی به همین مقدار اکتفا می کنیم چون برای همه مردم شناخته شده است و نکته قابل تأمل در مورد این اسباب آن است که هر سبب مباح مادی برای جلب رزق و روزی جایز است و مومن باید از اسباب حرام چون ربا ، قمار ، غش و غل ، غصب ، دزدی و تجاوز به حقوق دیگران پرهیز کند و هر مالی که از دیگران نصیب او می شود با طیب نفس و رضایت خاطر طرف مقابل باشد.

2- اسباب دینی و ایمانی و معنوی

این اسباب اختصاص به مومنین دارند و کفار و مشرکین از آن محروم هستند . در کتاب و سنت خداوند و رسولش از مومنین خواسته اند در کنار اسباب مادی جلب رزق از اسباب معنوی آن غافل نباشند چرا که روزی دهنده حقیقی الله است . براساس آیات و احادیث اسباب معنوی رزق شامل موارد زیر است:

1- توبه و رجوع بسوی الله و طلب استغفار از خداوند

روزی حسن بصری که از بزرگان تابعین است در مجلس خود نشسته بود فردی بر او وارد شد و از خشکسالی و کمبود آب شکایت کرد حسن بصری به او گفت إستغفر الله یعنی از خدا طلب آمرزش کن شخصی دیگر وارد شد و از فقر و تنگدستی شکایت کرد باز حسن بصری در پاسخ گفت إستغفر الله شخص ثالثی وارد شد و از عقیم بودنش گله کرد و از حسن بصری خواست که برایش دعا کند تا خداوند فرزندی را رزق او گرداند باز حسن بصری فرمودند إستغفر الله .

یکی از همنشینان حسن بصری جلو رفت و گفت امروز چند نفر پیش تو آمدند و شکایات مختلفی را مطرح کردند و تو به همه ی آنها یک پاسخ را دادی؟ حسن بصری این آیات را تلاوت کرد: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا*يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا * وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا»
خداوند از قول نوح که قوم خود را مورد خطاب قرار داد می فرماید: و بديشان گفته ام : از پروردگار خويش طلب آمرزش كنيد كه او بسيار آمرزنده است * ( اگر چنين كنيد ) خدا از آسمان بارانهاي پر خير و بركت را پياپي مي باراند * و با اعطاء دارائي و فرزندان ، شما را كمك مي كند و ياري مي دهد ، و باغهاي سرسبز و فراوان بهره شما مي سازد ، و رودبارهاي پر آب در اختيارتان مي گذارد .

منظور از استغفار تنها استغفار زبانی نیست بلکه توبه و استغفاری است که تمام اندام و جوارح انسان را تحت تأثیر قرار دهد. ابن کثیر در تفسیر این آیات می گوید: (أی إذا تبتم إلی الله واستغفرتموه و أطعتموه کثر الرزق علیکم و أعطاکم الاموال و الاولاد) یعنی زمانی که شما از گناهان و معاصی دست برداشتید و توبه کردید و استغفار نمودید و از خداوند در اوامر و نواهی اطاعت کردید رزق و روزی شما افزایش می یابد و اموال و فرزندان به شما می دهد.

همه ی مومنین اعتقاد جازم به این دارند که قرآن کلام خداست و کلام خدا حق و صدق است پس اگر استغفار داریم اما تغییر و تحولی در زندگی ما حاصل نمی شود بدانیم که خلل در خود ماست و استغفار ما از زبان ما تجاوز نکرده. پس به خود نگاه بکنیم و اعمال خود را جستجو کنیم شاید گناهی داریم که اثر استغفار زبانی ما را از بین می برد. چرا که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (من لزم الاستغفار جعل الله له من کل همّ فرجا و من کل غم مخرجا و رزقه من حیث لا یحتسب) یعنی کسی که ملازم استغفار باشد و همیشه آنرا بر زبان جاری کند خداوند در هر مشکلی راه گشایشی برای او قرار می دهد و در هر غم و اندوهی راه خروجی برای او باز می کند و از جایی روزی او را می رساند که تصورش را نمی کند.

2- تقوای خدا در نهان و آشکار و ترس و خشیت از او

خدواند متعال می فرماید: «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ» یعنی: هر كس از خدا بترسد و پرهيزگاري كند ، خدا راه نجات ( از هر تنگنائي ) را براي او فراهم مي سازد . و به او از جائي كه تصوّرش نمي كند روزي مي رساند»

ابن کثیر در تفسیر این آیات می گوید: ( أی من یتق الله فیما أمر به و ترک ما نهاه عنه یجعل له من امره مخرجا و یرزقه من جهة لا یخطر بباله ) یعنی هر کسی که در اوامر و نواهی خدا تقوای او پیشه کند در هر کاری خداوند راه خروجی برای او مهیا می کند و از جهتی روزی او را می رساند که به ذهن او خطور نمی کند.

در آیه ای دیگر خداوند تقوای جمعی را عاملی برای نزول برکات آسمانها و زمین بر یک جامعه معرفی کرده است جایی که می فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ» یعنی: اگر مردمان اين شهرها و آباديها ايمان مي آوردند و پرهيز مي كردند ، ( درگاه خيرات و ) بركات آسمان و زمين را بر روي آنان مي گشوديم ولي آنان به تكذيب ( پيغمبران و انكار حقائق ) پرداختند و ما هم ايشان را به كيفر اعمالشان گرفتار و مجازات نموديم.

3- صله ی رحم و ارتباط با خویشاوندان

منظور از رحم هر کسی که بین تو و او ارتباط نسبی از جهت ولادت باشد که این ارتباط با طرق مختلف چون زیارت و ملاقات ، مکالمه، صدقه و هدیه ، سخن نیک و گشاده رویی ، مودت و محبت، امر به معروف و نهی از منکر صورت می گیرد. امام بخاری از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: ( من سرّه أن یبسط له فی رزقه و ینسأ له فی أثره فلیصل رحمه ) یعنی کسی که خوشحال می شود که فراخی در روزی او ایجاد شود و مرگ و اجلش به تأخیر بیفتد پس با خویشاوندانش ارتباط مستمر داشته باشد.

یکی از موانع رزق و روزی گناه و معصیت است در روایتی رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (وإن الرجل لیحرم الرزق بذنب یصیبه) یعنی شخص با گناهی که مرتکب می شود خود را از رزق و روزی محروم می کند. صله رحم آنچنان اهمیت دارد که با وجود گناهی که مانع رزق است باعث افزایش رزق و روزی می شود در حدیثی که ابن حبان از ابی بکره روایت کرده رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: ( ما من ذنب أجدر أن یعجل الله تعالی لصاحبه العقوبة فی الدنیا مع ما یدخره له فی الآخرة من قطعیة الرحم و الخیانة و الکذب و إن أعجل الطاعة ثوابا صلة الرحم حتی إن اهل البیت لیکونوا فجرة فتنمو أموالهم و یکثر عددهم إذا تواصلوا) یعنی هیچ گناهی نیست که شایسته باشد خداوند صاحب آنرا در دنیا مجازات کند همراه با مجازاتی که در آخرت برای او ذخیره شده است غیر از قطع ارتباط با خویشاوندان و خیانت و دروغ . و تنها طاعتی که ثواب آن بصورت معجل در دنیا داده می شود صله ی رحم است تا جایی که ممکن است خانواده ای اهل گناه و معصیت باشند اما اموال آنها زیاد می شود و تعدادشان افزایش می یابد تا زمانی که با خویشاوندانشان ارتباط داشته باشند.

خداوند در آیات متعدد از قطع ارتباط با خویشاوندان نهی کرده است و در روایات امده است که در روز قیامت در دو طرف پل صراط خویشاوندان و امانت قرار دارد که هر کس در دنیا حق آنها را ادا نکرده باشد نمی تواند به سلامت از آنجا عبور کند.

4- صدقه و انفاق در راه خدا

خداوند متعال می فرماید: «وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ» یعنی و هر چه را ( در راه خدا ) ببخشيد و صرف كنيد ، خدا جاي آن را پر مي كند ، و او بهترين روزي دهندگان است .

خیلی ها روزی اندک خود را مانع انفاق می دانند و می گویند اگر ما از این حقوق اندک خود انفاق کنیم و به دیگران بدهیم خود فقیر می شویم . ترس از فقر مانعی برای انفاق در راه خدا شده در حالی که باید به این مطلب توجه کنیم که چنین ترس و القایی از طرف شیطان است خداوند بعد از اینکه امر به انفاق می کند می فرماید: «الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» یعنی شیطان شما را ( به هنگام انفاق مي ترساند و ) وعده تهيدستي مي دهد و به انجام گناه شما را دستور مي دهد ، ولي خداوند به شما وعده آمرزش خويش و فزوني ( نعمت ) مي دهد . و خداوند ( فضل و مرحمتش ) وسيع ( و از همه چيز ) آگاه است .

رسول الله صلی الله علیه و سلم بلال رضی الله عنه را که از فقرای مهاجرین است توصیه می کند و می فرماید: (أنفق یا بلال و لا تخش من ذی العرش إقلالا) یعنی ای بلال در راه خدا انفاق کن و از خداوند صاحب عرش ترس فقر و تنگدستی نداشته باش. حتی پیامبر اسماء را که یک زن است و درآمدی ندارد به انفاق توصیه می کند و می فرماید: ( یا أسماء أنفقی ینفق الله علیک) ای اسماء انفاق بکن تا خدا بر تو انفاق کند.

5- تعبد خالصانه برای الله سبحانه و تعالی

در حدیث قدسی که ابن ماجه و احمد و ترمذی از ابی هریره رضی الله عنه روایت کرده اند رسول الله صلی الله علیه و سلم از خداوند متعال روایت می کند: ( یا ابن آدم تفرغ لعبادتی أملأ صدرک غنی و أسد فقرک و إن لا تفعل ملأت یدیک شغلا و لم أسد فقرک) یعنی ای انسان خودت را برای عبادت من فارغ کن که من سینه تو را سرشار از بی نیازی می کنم و از فقر و تنگدستیت جلوگیری می نمایم و اگر چنین نکنی همیشه مشغول دنیا خواهی بود و از فقر تو جلوگیری نمی کنم.

منظور از فارغ کردن خود برای عبادت ترک کسب و کار و سربار دیگران بودن نیست بلکه منظور آن است که انسان در هنگام عبادت قلب خود را از مشغولیتهای دنیا وغیر خدا فارغ کند و در عبادتش صادق باشد. خشوع در نماز و عبادت مسأله ی بسیار مهمی است که کمتر در میان مسلمانان وجود دارد اکثر مردم نماز می خوانند اما فکرشان در نماز مشغول کار و کسب ولهو لعب و امور دنیایی است شیخ شعراوی رحمة الله علیه می فرماید : إن الله یرید منا فلوب تخشع و لا یرید منا قوالب تخضع یعنی خدا از ما قلبهای خاشع و فروتن را می خواهد و اجسام فرو افتاده و قالبهای تهی را نمی خواهد . چنین مفهومی از سیدنا عمر رضی الله عنه نیز نقل شده است.

6- توکل و اعتماد به خدا

خداوند متعال می فرماید: « وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا» یعنی هر كس بر خداوند توكّل كند ( و كار و بار خود را بدو واگذارد ) خدا او را بسنده است . خداوند فرمان خويش را به انجام مي رساند و هر چه را بخواهد بدان دسترسي پيدا مي كند . خدا براي هر چيزي زمان و اندازه اي را قرار داده است .

منظور از توکل اعتماد به خدا و واگذاری امور به او در کنار اخذ اسباب است. نباید توکل را با تواکل اشتباه بگیریم به اینکه کسی بگوید امور خود را به خدا واگذار نمودم و از تلاش و فعالیت و گرفتن اسباب خودداری کند .

در روایتی که احمد و ترمذی از عمر بن الخطاب رضی الله عنه روایت کرده اند رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (لو أنکم تتوکلون علی الله حق توکله لرزقکم کما یرزق الطیر تغدو خماصا و تروح بطانا) یعنی اگر شما آنچنان که شایسته خداست بر او توکل کنید بسان پرنده گان روزی شما را می دهد که صبحگاهان با شکم خالی از لانه شان خارج می شوند و شامگاهان با شکم سیر به لانه بر می گردند.

امام احمد می گوید: این حدیث دلالت بر قعود و ترک تلاش و فعالیت و رها کردن اسباب ندارد چون پیامبر پرنده را مثال زده که طالب رزق است و برای بدست آوردن غذا تلاش می کند.

7- انفاق بر طالبین علوم شرعی

امام ترمذی از انس بن مالک رضی الله عنه روایت کرده که در عهد رسول الله صلی الله علیه و سلم دو برادر بودند که یکی از آنها خود را برای طلب علم فارغ کرده بود و کار نمی کرد و همیشه نزد رسول الله می آمد تا آیات قرآن را حفظ کند و سخنان پیامبر را بشنود و برادر دیگر به صنعتی مشغول بود و کار می کرد یک روز برادر پیشه دار به نزد رسول الله آمد و از بی کاری برادرش شکایت نمود رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: ( لعلک ترزق به) چه بسا تو به سبب او روزی داده می شوی.

از میان علوم مختلف، علوم دینی و شرعی اهمیت بسزایی دارد و خداوند صراحتا کسب این علوم را فرض کفایه قرار داده است لذا انفاق بر طلاب علوم دینی سببی برای افزایش رزق معرفی شده است. البته کسب علوم دیگر چون پزشکی و غیره که جامعه به آنها نیاز دارد نیز موکد است و بر این دانشجویان نیز می توان انفاق کرد و اسباب تحصیل آنها را فراهم نمود اما به درجه انفاق بر طلاب علوم شرعی نمی رسد .

8- دعا

روزی رسول الله صلی الله علیه و سلم به مسجد وارد شد و دید که یکی از اصحابش تنها در گوشه ای از مسجد نشسته و نشانه های غم و افسردگی بر چهره ی او نمایان است در زمانی در مسجد نشسته که وقت نماز نیست پیامبر که نسبت به اصحابش بسیار دلسوز بود به نزد او رفت و فرمود: ( یا ابا أمامة ما الذی أجلسک فی المسجد فی هذه الساعة؟) ای ابا مامه چه چیزی در این وقت تو را به مسجد کشانده؟ ابوامامه گفت غمهایی که به من رسیده و بدهی هایی که من توان پرداخت آنها را ندارم. رسول الله فرمود: ( ألا أعلمک کلمات إذا قلتهن أذهب الله همک و قضی دینک؟) آیا کلماتی را به تو بیاموزم که اگر آنها را بگویی خداوند غم و اندوه تو را برطرف می کند و بدهی های تو پرداخت می شود. ابوامامه مشتاقانه گفت: بلی یا رسول الله . پیامبر فرمود: ( قل إذا أصبحت و أمسیت اللهم إنی أعوذ بک من الهم و الحزن و أعوذ بک من العجز و الکسل و أعوذ بک من الجبن و البخل و أعوذ بک من غلبة الدین و قهر الرجال) یعنی هر صبح و شام بگو خدایا من به تو پناه می برم از غم و اندوه و مشکلات و به تو پناه می برم از ناتوانی و کسالت و ترس و بخیلی و به تو پناه می برم از فزونی بدهی و غلبه مردمان.

ابوامامه می گوید: هر صبح و شام این دعا را گفتم تا اینکه مشکلات من برطرف شد و بدهی من پرداخت گشت.

بیائیم رزق و روزی را از کسی طلب کنیم که گنجینه های آسمان وزمین در اختیار اوست در حدیث صحیح آمده است (إن الله حیی کریم یستحیی إذا رفع العبد إلیه یدیه أن یردهما صفرا خائبتین) یعنی خداوند بسیار اهل شرم و سخاوت است و شرم می کند زمانی که بنده اش دست نیاز به سوی او دراز می کند دستش را خالی برگرداند.

9- شکر

خداوند متعال می فرماید: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ» یعنی و (به ياد آوريد) آن زمان را كه پروردگارتان مؤكّدانه اعلام كرد كه اگر سپاسگزاري كرديد ، هر آينه ( نعمتهاي خود را ) برايتان افزايش مي دهم ، و اگر كافر ( و ناسپاس ) شديد بي گمان عذاب من بسيار سخت است .
ابن قیم رحمه الله می گوید: (الشکر هو الحافظ و الجالب: هو الحافظ للنعم الحالیة و الجالب للنعم المستقبلة) یعنی شکر هم محافظت کننده و هم جلب کننده است محافظت کننده نعمتهای حالیه و جلب کننده نعمتهای آینده است.

.............................................................................
نویسنده: شیخ محمد تشیخ ( مدرس مدرسه علوم دینی اسماعیلیه)