الحمد لله وحده، حمدًا يوافي نعمه ويكافئ مزيده، والصلاة والسلام على من لا نبي بعده وعلى آله الطيبين الطاهرين وأصحابه الغر الميامين والتابعين ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين.

از آنجا که اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم سهم بسزایی در تبلیغ دین ورساندن آن به نسلهای بعد دارند وهر گونه خدشه و طعنه در آنها طعنه در دین خدا محسوب می شود لازم است به دیدگاه اعتقادی مسلمانان نسبت به این گروه از مومنان صدر اسلام پرداخته شود .

یکی از مبادی اعتقادی اهل سنت و جماعت قضیه ی عدالت صحابه رسول الله صلی الله علیه وسلم است. از دیدگاه اهل سنت و جماعت هیچ فردی بعد از رسول خدا معصوم نیست وحتی خود شخص رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز از خطا و اشتباه در غیر مسایل مربوط به رسالت معصوم نبوده اما هرگاه دچار اشتباه شده از طریق وحی مورد تایید قرار نگرفته و بعضا توبیخ نیز شده است.

ما تمام صحابه را عادل می دانیم ( عادل به کسی گفته می شود که مرتکب گناه کبیره نشده و بر صغائر اصرار ندارد و از هر چیزی که به شخصیت او خدشه وارد کند پاک باشد) و مسایلی که بین آنها اتفاق افتاده را حمل بر اجتهاد آنان کرده و براساس حدیث ( إذا اجتهد المجتهد ثم أصاب فله أجران وإذا اجتهد ثم أخطأ فله أجر) همگی آنان را مصیب می دانیم هرکدام از آنها که در اجتهاد خود دچار اشتباه شده یک اجر وکسی که در اجتهاد درست عمل کرده دو اجر دارد.

صحابه رسول الله صلی الله علیه وسلم تربیت شدگان مکتب وحی هستند کسانی هستند که شرف ملازمت و مصاحبت با بهترین خلایق را داشته اند تاریخ گواه بر فداکاریها و جانفشانیهای آنها برای خدمت به دین و پیامبر خدا است. پس چطور امکان دارد که چنین کسانی آنچنانکه بعضی از افراد می پندارند بعد از وفات رسول خدا بلافاصله از او روی برگردانده و مرتد گردند و جز عده ی قلیلی همگی منحرف و کافر شوند!

صحابی کیست؟

در تعریف صحابی ما به آنچه که حافظ ابن حجر در کتاب الإصابه فی تمییز الصحابه اشاره کرده کفایت می کنیم ایشان می گوید: أصح ما وقفت عليه من ذلك أن الصحابي هو كل من لقي النبي صلى الله عليه وسلم مؤمنًا به ومات على الإسلام، فيدخل فيمن لقيه؛ من طالت مجالسته له أو قصرت، ومن روى عنه أو لم يرو ومن غزا معه أو لم يغز، ومن رآه رؤية ولم يجالسه، ومن لم يره لعارض كالعمى.

صحیح ترین آنچه که در تعریف صحابی وجود دارد این است که صحابی به هر کسی که رسول الله صلی الله علیه وسلم را در حالت ایمان ملاقات کرده و بر اسلام از دنیا رفته اطلاق می شود پس در این تعریف هر شخصی که پیامبر را ملاقات کرده چه همنشینی اش با پیامبر طولانی و چه کوتاه باشد ، چه از پیامبر روایت کرده وچه روایت نکرده ، وچه کسی که پیامبر را بخاطر عارضی چون کوری ندیده وارد می شود.

ابن حجر در ادامه می گوید: وهذا التعريف مبني على الأصح المختار عند المحققين، كالبخاري وشيخه أحمد بن حنبل وغيرهما.

این تعریف مبنی بر صحیحترین و برگزیده ترین تعریف نزد محققینی چون بخاری و شیخش احمد بن حنبل است.

عدالت صحابه:

در مورد عدالت صحابه آنچه که إمام ابن كثير رحمه الله در کتاب الباعث الحثيث فی اختصار علوم الحديث آورده کفایت است. ایشان می گوید: والصحابة كلهم عدول عند أهل السنة والجماعة، لما أثنى الله عز وجل عليهم في كتابه العزيز، وبما نطقت به السنة النبوية في المدح لهم في جميع أخلاقهم وأفعالهم، وما بذلوه من الأموال والأرواح بين يدي رسول الله صلى الله عليه وسلم رغبة فيما عند الله من الثواب الجزيل والجزاء الجميل.

نزد اهل سنت و جماعت تمام صحابه عادلند چرا که خداوند عزوجل در کتابش آنها را ستایش و مدح کرده و سنت نبوی نیز در مدح و ستایش آنها در تمامی اقوال و افعال سخن گفته و بخاطر اینکه آنها مال و روحشان را از صمیم قلب تقدیم رسول خدا صلى الله عليه وسلم کردند و در مقابل ثواب و جزای غیبی خدا بخشیدند.

در قرآن آیات متعددی وجود دارد که در آن خداوند عزوجل صحابه رسول الله را مورد مدح و ستایش قرار داده و از آنها اعلام رضایت و خشنودی نموده است برای مثال آیات زیر را مطالعه کنید:

1- محمد رسول الله والذين معه أشداء على الكفار رحماء بينهم تراهم ركعا سجدا يبتغون فضلا من الله ورضوانا سيماهم في وجوههم من أثر السجود ذلك مثلهم في التوراة ومثلهم في الإنجيل كزرع أخرج شطأه فآزره فاستغلظ فاستوى على سوقه يعجب الزراع ليغيظ بهم الكفار {الفتح:29}.

2- والذين آمنوا وهاجروا وجاهدوا في سبيل الله والذين آووا ونصروا أولئك هم المؤمنون حقا لهم مغفرة ورزق كريم {الأنفال:74}.

3- لكن الرسول والذين آمنوا معه جاهدوا بأموالهم وأنفسهم وأولئك لهم الخيرات وأولئك هم المفلحون (88) أعد الله لهم جنات تجري من تحتها الأنهار خالدين فيها ذلك الفوز العظيم {التوبة:88-89}.

4- والسابقون الأولون من المهاجرين والأنصار والذين اتبعوهم بإحسان رضي الله عنهم ورضوا عنه وأعد لهم جنات تجري تحتها الأنهار خالدين فيها أبدا ذلك الفوز العظيم {التوبة:100}.

5- لقد تاب الله على النبي والمهاجرين والأنصار الذين اتبعوه في ساعة العسرة من بعد ما كاد يزيغ قلوب فريق منهم ثم تاب عليهم إنه بهم رءوف رحيم {التوبة:117}.

6- لقد رضي الله عن المؤمنين إذ يبايعونك تحت الشجرة فعلم ما في قلوبهم فأنزل السكينة عليهم وأثابهم فتحا قريبا {الفتح:18}.

7- إذ جعل الذين كفروا في قلوبهم الحمية حمية الجاهلية فأنزل الله سكينته على رسوله وعلى المؤمنين وألزمهم كلمة التقوى وكانوا أحق بها وأهلها وكان الله بكل شيء عليما {الفتح:26}.

8- لا يستوي منكم من أنفق من قبل الفتح وقاتل أولئك أعظم درجة من الذين أنفقوا من بعد وقاتلوا وكلا وعد الله الحسنى والله بما تعملون خبير {الحديد:10}.

9- للفقراء المهاجرين الذين أخرجوا من ديارهم وأموالهم يبتغون فضلا من الله ورضوانا وينصرون الله ورسوله أولئك هم الصادقون (8) والذين تبوءوا الدار والإيمان من قبلهم يحبون من هاجر إليهم ولا يجدون في صدورهم حاجة مما أوتوا ويؤثرون على أنفسهم ولو كان بهم خصاصة ومن يوق شح نفسه فأولئك هم المفلحون (9) والذين جاءوا من بعدهم يقولون ربنا اغفر لنا ولإخواننا الذين سبقونا بالإيمان ولا تجعل في قلوبنا غلا للذين آمنوا ربنا إنك رءوف رحيم {الحشر:8-10}.

در تمام این آیات خداوند عزوجل صحابه را مورد ستایش قرار می دهد و صفاتی چون مفلح (رستگار) ، صادق (راستگو راست کردار) ، اهلیت تقوا را داشتن ، مومنان حقیقی را به آنها داده و آنها را به بهشت برین خود بشارت داده است .

در سنت نبوی نیز به این برتری و افضلیت صحابه اشاره شده است:

1- عن أبي موسى الأشعري رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: "النجوم أمنة للسماء، فإذا ذهبت النجوم أتى السماءَ ما توعد، وأنا أمنة لأصحابي فإذا ذهَبْتُ أتى أصحابي ما يوعدون، وأصحابي أمنة لأمتي، فإذا ذهب أصحابي أتى أمتي ما يوعدون". أخرجه مسلم في صحيحه.

ابی موسی اشعری از رسول خدا روایت می کند که ایشان فرمودند: ستارگان محافظان آسمان هستند پس هرگاه ستارگان از بین رفتند آنچه که به آسمان (از هلاکت و نابودی) وعده داده شده برسرش می آید و من امان دهنده و محافظ اصحابم هستم پس هرگاه من رفتم آنچه که به اصحابم وعده داده شده برسر آنها می آید و اصحابم امان دهنده و محافظ امتم هستند پس هرگاه اصحاب من رفتند هر آنچه که به امت من وعده داده شده بر سر آنها می آید.

2- عن ابن عباس رضي الله عنهما أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: "من سب أصحابي فعليه لعنة الله والملائكة والناس أجمعين". رواه الطبراني وحسنه الألباني، ورواه الخطيب البغدادي عن أنس رضي الله عنه.

از ابن عباس روایت است که رسول خدا فرمود: لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر هرکسی که اصحاب مرا دشنام دهد باد.

3- عن أبي سعيد الخدري رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: "لا تسبوا أصحابي، فلو أن أحدكم أنفق مثل أُحُدٍ ذهبًا ما بلغ مُدَّ أحدِهم ولا نَصِيفَهُ". أخرجه البخاري ومسلم وأبو داود والترمذي والنسائي وابن ماجه.

از ابی سعید خدری روایت است که رسول خدا فرمود: اصحاب مرا دشنام ندهید چرا که اگر یکی از شما همانند کوه احد از طلا انفاق کند به اندازه یک مد (دو کف دست) وکمتر از یک مد انفاق یکی از آنها نمی شود.

4- عن عبد الله بن مسعود رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: "خير الناس قرني، ثم الذين يلونهم ثم الذين يلونهم ثم يجيء قوم تسبق شهادَةُ أحدِهم يمينَهُ، ويمينُه شهادَتَه". اخرجه البخاری ومسلم

از ابن مسعود روایت است که رسول خدا فرمود: بهترین مردم کسانی هستند که در قرن من هستند(صحابه) سپس کسانی که بعد از ایشان می آیند (تابعین) سپس کسانی می آیند که شهادت یکی از آنها بر قسمش و قسمش بر شهادتش سبقت می گیرد.

5- عن عبد الله بن عمر رضي الله عنهما قال: "لا تسبوا أصحاب محمد صلى الله عليه وسلم فلمقام أحدهم ساعة خير من عمل أحدكم عُمُرَه". أخرجه ابن ماجه وحسنه الألباني.

ابن عمر می گوید: اصحاب محمد را دشنام ندهید چرا که جایگاه یکی از آنها در یک وقت کم بهتر از عمل تمام زندگی شماست.

پس بر ما لازم است که تمام آنچه که در کتاب خدا و سنت رسول الله آمده را بپذیریم و به آن ایمان داشته باشیم. ما مامور به طلب استغفار و دعا برای اصحاب رسول الله هستیم (والذين جاءوا من بعدهم يقولون ربنا اغفر لنا ولإخواننا الذين سبقونا بالإيمان ولا تجعل في قلوبنا غلا للذين آمنوا ربنا إنك رءوف).

اعتقاد اهل سنت و جماعت بر این است که ما در مورد مسائلی که بین خود صحابه اتفاق افتاده فرو نمی رویم و مورد سوال هم قرار نخواهیم گرفت چرا که ما به مقتضای آیه ی (تلک امة قد خلت لها ما کسبت و لکم ما کسبتم و لا تسئلون عما کانوا یفعلون) ( این امتی بوده که گذشته وبرای آنهاست هرآنچه که کسب کرده اند وبرای شماست هر آنچه که خود کسب کنید ودر مورد کارهای آنها مورد سوال قرار نمی گیرید) عمل می کنیم .

ما اعتقاد داریم که بعضی از اصحاب رسول الله بهشتی هستند چرا که پیامبر به آنها وعده بهشت را داده مانند عشره مبشره ( ابوبکر، عمر ، عثمان ، علی، طلحه، زبیر، سعد ، سعید ، ..)

و ابوبکر در افضلیت مقدم برتمام صحابه است و بعد از او به ترتیب عمر ، عثمان وعلی افضلند . ما تمام صحابه را بخاطر مجاهدات فراوانشان دوست می داریم اما در مورد هیچکدام از آنها غلو و افراط نمی کنیم وجز آنها را به خیروخوبی یاد نمی کنیم.

نسأل الله تعالى أن يهدينا وأن يحمينا من الفتن ما ظهر منها وما بطن إنه ولي ذلك والقادر عليه.

وصلى الله وسلم وبارك على عبده ورسوله محمد وآله وصحبه أجمعين والحمد لله رب العالمين.

.................................................................................
نویسنده: شیخ محمد تشیخ (مدرس مدرسه علوم دینی اسماعیلیه)