قُسُّ بن ساعده بن حُذَافه بن زُفر بن إیاد، یا قُسُّ بن ساعده بن عمرو بن عدی بن مالک بن ایدعان بن النمر بن وائله بن الطمثان بن عوذ مناه بن یقدم بن أفصی بن دعمی بن إیاد، از اندیشمندان عرب قبل از اسلام بود.

حدود سال ۶۰۰ میلادی، ۲۳ سال قبل از هجرت فوت کرد. ادیبان عرب گفته‌اند که قس بن ساعده نصرانی و از حنفا بود که معتقد به توحید و روز قیامت بودند، طبری از پیامبر اسلام روایت کرده است که: «خدا قس را رحمت کناد! او بر دین پدرم اسماعیل پسر ابراهیم بود».

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مورد او فرمود: خداوند قیس را رحمت کند در روز قیامت محشور می شود یک امت!!

قس بن ساعده، در فصاحت زبانزد بود. گویند اولین کسی است که در خطبه خود «اما بعد» را آورد و اولین کسی است که در موقع خطبه به عصا یا شمشیر تکیه زد.

عبارت معروف «البینة علی من ادعی والیمین علی من انکر» یعنی بر مدعی لازم است که دلیل بیاورد و بر منکر لازم است که قسم بخورد، منسوب به اوست که در کتب فقهی اسلامی همواره نقل می شود.

از ابن عباس روايت شده است كه چون جمعى از طايفه اياد به خدمت حضرت رسول (ص) آمدند، حضرت فرمود كه كداميك از شما، قس بن ساعده را مى شناسد؟

گفتند: همه او را مى شناسيم. حضرت فرمود: چه مى كند؟ گفتند: وفات نموده است.

حضرت فرمود كه او را فراموش نمى كنم؛ در بازار عكاظ در ماه حرام، سوار بود بر شترى بور رنگ و خطبه مى خواند بر مردم و مى گفت:

أيّها الناس اسمعوا وعُوا، فإذا وعيتُم فانتفعوا، إنه مَن عاشَ مات، ومَن مات فات، وكلُّ ما هو آتٍ آت. أمّا بعد:

فإنّ في السماء لخَبَرا، وإن في الأرض لعبَرا، مِهادٌ موضوع، وسَقْفٌ مرفوع، ونجوم تَمُور، وبِحارٌ لا تَغُور، وليل داج، وسماء ذات أبراج،

أقسم بالله قُسٌّ قَسَمًا حتْما، لا كاذبا فيه ولا آثِما، لئِن كان في الأرض رِضًا ليَكونَنَّ بعده سخط، وإن لله ـ عزت قدرته ـ دينا هو أحبُّ إليه مِنْ دينكم الذي أنتم عليه،

وقد أتاكم أوانه، ولحقتكم مدته، ما لي أرى الناس يذهبون ولا يرجعون؟ أَرَضُوا بالمُقام فأقاموا، أَمْ تُرِكوا فناموا؟

اى مردم بشنويد و محافظت نماييد، هر كه زنده است مى ميرد و هر كس مرده، تمام شد و هر چيز كه آينده است، خواهد آمد.

به درستى كه در آسمان ابرهايى هستند رونده و ستاره هايى هستند غروب كننده و در فلك دورزننده.

و قسم ياد مى كند قس قسم ياد نمودنى كه از براى خدا، دينى است پسنديده تر از دين شما. چه واقع است مرا كه مى بينم مردم را مى روند و باز نمى گردند. آيا راضى شده اند و به رضاى خود، جا گرفته اند يا واگذاشته شده، خوابيده اند؟

پس، حضرت فرمود كه هيچيك از شما، شعرى از او در خاطر داريد؟ ابو بكر معروض داشت كه من در حفظ دارم. حضرت فرمود: بيا و بخوان. پس، ابو بكر خواند:







در رفتگان براي ما، ماية پند و عبرت است. وقتي مرگم را ميبينم که سرچشمه اي ندارد و مي بينم که مردم چه کوچک و چه بزرگ دعوت او را لبيک ميگويند و مي بينم که گذشته باز نميگردد و حال باقي نميماند، يقين دارم که من نيز به زودي به رفتگان ميپيوندم."

...........................................................
تهیه و تنظیم: سایت مدرسه علوم دینی اسماعیلیه