قرآن روحی است که انسان مؤمن در سفر مشقت بارش در این جهان می تواند بدان انس بگیرد. قرآن نوری است که تمامی ابعاد روحی انسان بوسیله ی آن متجلی می شود. معلمی است که همواره خوبیها را به او تلقین می کند. و هدایتگری است برای بشر که نشانه های راه را به او می نمایاند.

زندگی در معیت قرآن، جهانی آمیخته از شعور و عواطف را در وجود انسان بر می انگیزاند، که تنها کسی از آن بهره مند گشته و حلاوت آن را می چشد که با قلبی گشاده واحساسی پاک و روشن با قرآن انس گرفته باشد. جهانی که روح انسان در آن شنا می کند، فکر در آن جولان می دهد و هر نفسی به اندارزه ی نیاز یا وسعش از آن بهره می برد. زندگی با قرآن زندگی با خداست.

قرآن کتابی است نازل شده از جانب خداوند و کلام اوست که فکر و روح انسان را مخاطب خویش گردانیده است. قرآن ارتباط مستقیمی است بین انسان و خداوند، که در آن ایزد متعال ذات بی مثال خویش را با اسما و صفات و افعالش معرفی می کند و قدرت معجزه آسایش را و رحمت بی کرانش را و علم بی پایانش را برای آدمیان به تصویر می کشد. تصویری بدان حد که انسان خاکی قدرت درک آن را در این جهان از صفات خدایش دارا می باشد.

پس مادامی که انسان با قرآن اوقات خود را سپری می کند گویا با خدایش زیست می کند. و آن هنگامی است که رحمت و فضل خداوندی را بر خود احساس می کند آن فضل و رحمتی که سبب شد تا خداوند با کتابش انسان را مورد خطاب خویش قرار داده و با او صحبت کند. انسانی که اگر فضل و رحمت بی پایان خداوندی نبود، ذره ای بود فناپذیر، که نه تنها خود او بلکه سیاره ای که در آن زندگی می کند نیز در برابر ملک بی پایان خداوندی وزنه ای به حساب نمی آمد. اما همین رحمت و شفقت خداوند باعث گردید تا آن کمال مطلق، رسولی کریم را برای قرائت کتابش بر بندگان به سوی آنان گسیل دارد تا هدایتی باشد برای آدمیان. و بی گمان تنها همین فضل و رحمت خداوندی است که از به هدر رفتن انسان جلوگیری کرد.

در تمام لحظاتی که انسان در حال تلاوت کلام خداوند است از ابتدای هر سوره تا انتهای آن، از فاتحه تا معوذتین در همه ی این لحظات او در حال زندگی با خداوند است. از همین رو است که رسول (صلی الله علیه وسلم) مؤمنان را به مداومت در تلاوت و ذکر سفارش می فرماید و از فاصله افتادن میان او و کتاب الهی بر حذر می دارد تا اینکه شاهرگ حیاتی میان انسان و خدایش هرگز قطع نگردد و قلب مؤمن همواره در حال ارتباط با خداوند بوده و آیینه ی قلبش از زنگارزدگی رهایی یابد.

نفس انسان در این جهان همواره در معرض ناپاکیها و آلودگیها بوده است. به گونه ای که اگر برای زدودن آن از صفحه ی روحش اقدامی نکند، این آلودگیها تا بدانجا انباشته می شود که صفا و پاکی قلب و روح را از بین خواهند برد و دیگر نوری نمی تواند در آن نفوذ کند تا مظهر نور الهی گردد.

قرآن کتابی است که می تواند زنگارها را از نفس بزداید و نفس را از آن رهایی بخشد و نور الهی را به اعماق آن بتاباند. بنابراین انسان هیچ گاه از مصاحبت با قرآن بی نیاز نخواهد شد.

اما سؤالی که اینجا مطرح می شود این است که قرآن را چگونه باید خواند؟ آیا تنها مجرد تلاوت کافی است؟ آیا آن را بخوانیم تا به یاد مرگ و جهان آخرت بیفتیم؟ آن را بخوانیم تا از بلاغت و زیبایی عبارات و الفاظش لذت ببریم؟ آن را بخوانیم تا از مباحث علمی آن بهره مند گردیم؟ آن را بخوانیم تا به نظریات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تربیتی آن دست یابیم؟ و یا باید آن را بخوانیم تا پیامهای اخلاقی آن را اقتباس نموده، با آن نفس خود را و سایر انسانها را مورد پند و اندرز قرار دهیم؟

بدون شک ذات تلاوت قرآن ثواب دارد و قرآن کتابی است که در تعریف آن صفت «المتعبِّد بتلاوته» را قید می کنند. بنا بر این هرکدام از این اهداف مدنظر باشند، خداوند برای ما پاداشی را مقرر خواهد فرمود. اما اجرها متفاوت خواهند بود. به همان اندازه که میزان تدبر در آیات ـ چیزی که خداوند ما را در هنگام مطالعه ی قرآن به آن امر فرموده است ـ افزایش یابد، اجر ما نیز به همان مقدار بیشتر خواهد شد.

لیکن باید توجه داشت که تدبر در قرآن خود یک هدف نیست بلکه وسیله ای است که ما می توانیم به غایتی بس بزرگ که هدف نهایی تلاوت قرآن است دست پیدا کنیم. آن هدف بلند، نهایی و سرنوشت ساز این است که با شنیدن، خواندن و خشوع در برابر قرآن به هدایت برسیم. و خود را در زندگی به روشی مقید گردانیم که خداوند آن را در قرآنش برای ما ترسیم نموده است. و به عبارتی دیگر قرآن را چنان بخوانیم که در منهج زندگی ما تحولی بس بزرگ ایجاد نماید.

....................................................................
برگرفته از مقاله «کیف نقرأ القرآن» محمد قطب
تهیه و تنظیم:شیخ محمد نجیب عبدالواحدی