حج واجب می‌شود بر هر مسلمان بالغ عاقل آزاد که توشه و سواری برای رفتن به حج بیابد، با امن‌بودن راه، و ممکن‌بودن رفتن به حج که وقت حج را بیابد. (برای این که اگر توشه و سواری یافت و راه امن بود، و وقت حج نبود در این صورت لازم او نیست).



ارکان حج شش است: احرام‌بستن به حج با نیت آن که به دل و زبان می‌گوید: احرمت بالحج لله تعالی. و حاضرشدن در زمین عرفات در وقت آن که از زوال آفتاب روز نهم ذیحجه است تا صبح صادق روز عید قربان. طواف خانة خدا هفت مرتبه که ابتدای هر بار طواف از حجرالأسود است تا برگشتن به آن. و سعی میان صفا و مروه هفت مرتبه که از رفتن از صفا به مروه یک بار است و برگشتن از مروه به صفا بار دوم حساب می‌شود. و سر تراشیدن و یا موی سر را کوتاه‌کردن که برای مردان سر تراشیدن بهتر از کوتاه‌کردن است، و برای زنان موی سر را کوتاه‌کردن است. احرام، وقوف عرفه، طواف، سعی میان صفا و مروه، کوتاه‌کردن موی سر و ترتیب شش رکن حج هستند.

و ارکان حج غیر از وقوف به عرفه ارکان عمره است: احرام با نیت، طواف، سعی، حلق و ترتیب.

واجبات حج:

احرام‌بستن به حج از میقات: رسول الله ص برای کسی که بیرون از مکه است پنج میقات معین فرمود که حاج هرکدام در راهش باشد از آنجا احرام می‌بندد و آنها عبارتند از: ذی الحلیفه یا آبیار علی که یک فرسخی مدینه است. و جحفه یا رابغ که میان مکه مکرمه و مدینه منوره است. و قرن المنازل و ذات عرق ویلملم. و سنگ‌زدن به ستون‌های منی. و شب‌ماندن در منی و مزدلفه، و طواف وداع برای غیر زن حائض.

واجب می‌شود به سبب ترک یکی از واجبات حج ذبح گوسفندی و دادن گوشت آن به فقرا و مساکین حرم، اگر از ذبح گوسفند عاجز ماند، سه روز روزه بگیرد قبل از روز عید حج و هفت روز در وطنش وقتی بعد از اتمام اعمال حج به وطن برگشت.



سنت‌های حج: جلوبودن حج بر عمره که اول حج نماید بعد به عمره رود، برهنه‌کردن خود را از هر لباس دوخته و پوشیدن سفید لنگ پا و لنگ دوش قبل از احرام و در همه مدتی که مشغول اعمال حج و یا عمره است. لبیک گفتن از لحظة احرام‌بستن تا وقتی که شروع به طواف خانة خدا می‌نماید که می‌گوید: «لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ، لا شَرِيكَ لَكَ». و پس از هرچند بار لبیک‌گفتن صلوات و سلام بر پیغمبر و آل و اصحابش بفرستد، و دعای خیر برای خودش و والدینش و اقربا و مسلمین و مخصوصاً رهبران مسلمین نماید، و دو رکعت نماز خواندن به نیت سنت طواف بعد از هر طواف.



فوت عرفه

کسی که وقوف عرفه از او فوت شد یعنی روز عرفه و شب عید به زمین عرفات نرسید، خود را از احرام حج بیرون آورده و عمل عمره را انجام می‌دهد، و سال آینده حج را قضا می‌نماید و گوسفندی را ذبح می‌کند.


احصار

کسی که منع شد از رفتن به حج: مثلاً زنی که احرام بست به حج اما شوهر او مانع از رفتن به حج شد، یا حکومت از دخول او جلوگیری نمود، و یا دشمن جلو او گرفت، او از احرام بیرون آمده و نیت تحلل می‌کند و سر را تراشیده و گوسفندی ذبح می‌کند، در همان محلی که در آنجا جلو او گرفته شده.



حرام می‌شود به سبب احرام‌بستن به حج و یا به عمره: پوشیدن لباس دوخته، و پوشیدن مرد سرش را، پوشیدن زن رویش را، و روغن‌زدن به مو.


واجب می‌شود به سبب پوشیدن لباس دوخته و یا پوشیدن مرد سر خود را یا و پوشیدن زن روی خودش را، از هرکدام از اینها که یاد شد: یا گوسفندی ذبح نماید، یا سه روز روزه بگیرد، یا سه صاع یعنی نه کیلو از قوت غالب به شش مسکین بدهد، به هر فقیری یک کیلو و نیم.


مبطلات حج و عمره

آن چیزهایی که حج و یا عمره را باطل می‌کنند عبارتند از: جماع به عمد با زن، اگر در حال احرام جماع به عمد با زن نمود (قبل از تحلل دوم) حج او باطل می‌شود، و باید همین حج فاسد را به آخر برساند، و سال بعد قضای حج نماید، و واجب است بر او کفارة جماع و آن ذبح شتری است و قسمت کردن گوشت آن میان فقرای حرم مکه، اگر شتر را نیافت گاوی را ذبح می‌کند، اگر گاو را هم نیافت، هفت گوسفند را ذبح کرده و گوشت آنها به فقری حرم مکه بدهد، اگر نه شتر یافت، نه گاو و نه هفت گوسفند، ببیند قیمت شتر چه مبلغ می‌شود، همان مبلغ به فقرای حرم مکه بدهد، اگر قیمت شتر هم نداشت که به فقرا بدهد ببیند به قیمت شتر چند مد خوراک می‌توان خرید؟ هر قدر مد که شد، به حساب هر مدی یک روز روزه بگیرد.

حرام می‌شود به احرام‌بستن به حج یا عمره و همچنان حرام است در حرم مکه کشتن شکار، و مقصود از شکار هر حیوان حلال گوشت وحشی مثل آهو و خرگوش بری و روباه است که هرگاه آهو را مثلاً کشت، آهو شباهت گوسفند دارد در شکارکردن، آهو و کشتن آن باید گوسفندی که در وضع و شکل همانند آهو باشد ذبح نماید و گوشت آن را به فقرا بدهد. اگر گاو وحشی را کشت، گاوی را ذبح نماید. اگر گوسفند یا گاو را نیافت همان گوسفند یا گاو را قیمت نهاده و به قیمت آن خوراکی مثل گندم بخرد و به فقرا بدهد، اگر قیمت گاو یا گوسفند نداشت، ببیند قیمت آن چند مد می‌شود و به حساب هریک مد یک روز روزه بگیرد.

.....................................................................
برگرفته از کتاب الفواید الجلیة در شرح المقاصد النوویة
نویسنده: شیخ محمد علی خالدی (سلطان العلماء)