بر هر فرد مسلمانی که توفیق ادای این فریضة بزرگ الهی را بیابد واجب است که حداکثر سعی و تلاش خود را بکند تا به درستی و به صورت کامل رهنمودها و راه و روشهای پیامبراکرم(ص) را در مراسم حج و چگونگی ادای مناسک آن به خوبی بیاموزد و به کار گیرد تا اینکه بتواند مطابق همان راه و روش حضرت(ص)حج کند و از سنت پاکش پیروی نماید، همچنین توانسته باشد حج و کلیة مناسک آن را به طور تمام و کمال انجام داده باشد.


تردیدی نیست که حج یکی از بزرگترین طاعات و بهترین قُرُباتی است که هر فرد مسلمانی می‌تواند خود را به وسیلة آن به پروردگار خویش نزدیک کند، علاوه بر این، حج یکی از پنج عبادتی است که از جانب خداوند فرض گردیده و آن را یکی از پنج ستونی قرار داده است که دین راستین اسلام بر آنها استوار می‌باشد، چنانکه پیامبراکرم(ص)در حدیث صحیح فرموده است: «بنی الإسلام علی خمس: شهادة أن لا إله إلاّ الله و أنّ محمّداً رسول الله و إقام الصّلاة و إیتاء الزّکاة و الحجّ و صوم رمضان» (متفق علیه) اسلام بر پنج ستون استوار گردیده است: 1- گواهی دادن به اینکه هیچ معبود بر حقّی جز خداوند شایستة پرستش نیست و محمّد فرستادة او است. 2- برپا داشتن نماز 3- پرداختن زکات 4- روزه ماه رمضان 5- حج بیت‌الله.

در احادیث و روایات زیادی آمده است که پیامبراکرم(ص) امّت خود را تشویق و ترغیب نموده است بر اینکه (در صورت توانائی) به بیت‌الله الحرام بروند تا فریضة بزرگ حج و مناسک آمرزندة آن را انجام دهند، همچنین غنائم بسیاری را از قبیل پاداش بزرگ و بخشش گناهان و تجارب بیشمار حج را برای ایشان بیان فرموده است. چنانکه مسلم در صحیح خود، روایت کرده است: هنگامی که عمرو بن عاص اسلام آورد: (مسلمان شد) پیامبراکرم(ص)به او گفت: «أما علمت أنّ الإسلام یهدم ما کان قبله و أنّ الهجرة تهدم ما کان قبلها و أنّ الحجّ یهدم ما کان قبله؟» (مسلم) آیا ندانسته‌ای که اسلام اثر هر آنچه که قبل از او بوده است نابود می‌کند، و هجرت و حج همة گناهان و رفتار ناپسند گذشته را از بین می‌برد؟!

از ابوهریره روایت شده که پیامبراکرم(ص)فرموده است: «من حجّ هذا البیت فلم یرفث و لم یفسق رجع کیوم و لدته أمّه»(مسلم) هر کس (با اخلاص کامل) حج بیت‌الله کند (و در مدت حج) مرتکب عمل زشت نشود و گناه و نافرمانی (و هیچ‌گونه اذیت و آزاری نسبت به دیگران و همسفران) از او سر نزند چنان پاک شود مانند کودکی که تازه از مادرش متولد شده باشد.

در روایت دیگر آمده است: پیامبراکرم فرمود: «العمرة إلی العمرة کفّارة لما بینهما و الحجّ المبرور لیس له جزاء إلاّ الجنِّة» (مسلم)عمره تا عمرة دیگر کفارة گناهانی است که بین آن دو عمره سر زده شده باشد، و حج مقبول پاداشی جز بهشت ندارد.

پیامبراکرم(ص) در سال دهم هجری تنها حج خود را ـ که مشهور است به حجة‌الوداع ـ با عدة کثیری از صحابه انجام داد و در آن عملاً چگونگی انجام این فریضة بزرگ را ترسیم و تبیین فرمود و آنان را تشویق و ترغیب نمود بر اینکه تمام گفتار و کرداری که در رابطه با حج و مناسک حج از او(ص)صادر می‌شود فراگیرند و آن را عملی کنند، و فرمود: «خذوا غنّی مناسککم فلعلّی لا ألقاکم بعد عامی هذا» (مسلم)چگونگی انجام مناسک حج خود را از من بیاموزند شاید سال دیگر شما را ملاقات نکنم (و در میان شما نباشم).

پس ـ این حج به «حجةالوداع» شهرت یافت. در روز عرفة همین حج بود که این آیه نازل شد:

«امروز (احکام) دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را به عنوان آیین خداپسندانه برای شما برگزیدم». (مائده / 3)

بنابراین، بر هر فرد مسلمانی که توفیق ادای این فریضة بزرگ الهی را بیابد واجب است که حداکثر سعی و تلاش خود را بکند تا به درستی و به صورت کامل رهنمودها و راه و روشهای پیامبراکرم (ص) را در مراسم حج و چگونگی ادای مناسک آن به خوبی بیاموزد و به کار گیرد تا اینکه بتواند مطابق همان راه و روش حضرت(ص)حج کند و از سنت پاکش پیروی نماید، همچنین توانسته باشد حج و کلیة مناسک آن را به طور تمام و کمال انجام داده باشد. زیرا بدیهی است که درواقع هیچ عبادتی اعم از حج و غیرحج هرگز نمی‌تواند کامل باشد مگر اینکه فرد مسلمان در انجام آن دقیقاً گام به گام در خط و مسیر پیامبراکرم(ص) حرکت کند و به درستی مطابق سنت و رهنمودهای او (ص) عمل نماید.

شکی در این نیست که در این ایّام پرفیض و برکت حج، هر مسلمانی در هر جای کرة زمین با شوق و علاقة فراوان آرزو می‌کند که: ای کاش من هم اکنون مشغول برگزاری این فریضة بزرگ می‌بودم و کاش در این مراسم مقدّس و تجمّع سرشار از منافع دینی و دنیوی حضور می‌داشتم، و ای کاش من نیز همچون آنان چشمم به این بیت عتیق می‌افتاد، بیت عتیقی که به شدّت آن را دوست می‌دارم، زیرا که همة مسلمانان جهان نسبت به بیت‌الله الحرام رابطة بسیار عمیق و پیوند استوار و ناگسستنی دارند چون پیوند آنان با اسلام از همان ابتدای تولّدشان آغاز شده و تا زمانی که جان در بدن دارند ادامه خواهد داشت، زیرا بر کسی پوشیده نیست که کودک هر مسلمانی هنگامی که پا به دنیا گذاشت بعد از تلقین شهادتین، اولین چیزی که دربارة دین به گوشش می‌رسد همان ارکان پنجگانة اسلام است که یکی از آنها حج بیت‌الله الحرام می‌باشد، همچنین فرد کافری که مسلمان می‌شود پس از ادای کلمة شهادتین، بقیة ارکان اسلام یعنی نماز، روزه، زکات و حج بیت‌الله الحرام به او آموخته می‌شود، باید دانست که پس از اجرای کلمة شهادتین، اوّلین رکنی از ارکان اسلام نمازهای پنجگانه است که خداوند در هر شبانه‌روز پنج مرتبه برگزاری آنها را بر هر فرد مسلمان بالغ و عاقلی فرض کرده است، و رو کردن و توجّه نمودن به بیت‌الله الحرام را یکی از شروط اساسی آن قرار داده است از اینرو می‌فرماید:
«ما (به هر سو) گردانیدن رویت را در آسمان نیک می‌بینیم، پس (باش تا) تو را به قبله‌ای که بدان خشنود شوی برگردانیم، پس روی خود را به سوی مسجدالحرام کن، و (ای مؤمنان! شما نیز) هر جا بودید روی خود را به سوی آن بگردانید». (بقره / 144)

بنابراین، ارتباط هر فرد مسلمان به بیت‌الله الحرام به طور مستمر در هر شبانه‌روز چندین بار تجدید و تکرار می‌شود، در هر نمازی اعم از فرض یا سنت که می‌خواند به بیت‌الله روی می‌کند و متوجّه آن می‌شود، همچنین به هنگام دعا و نیایش روی به سوی آن می‌نماید. و به همین خاطر است که این پیوند استواری که به وسیلة آن، چنین رابطة محکم و ناگسستنی میان قلب هر فرد مسلمان و خانةپروردگارش به طور مداوم برقرار گردیده است او را وادار می‌سازد به اینکه با علاقه و اشتیاق زیاد، در هر عبادت و نیایشی روی به بیت عتیق کند تا با دیدن آن لذّت ببرد و تا اینکه اگر توانائی راه یافتن و امکان رسیدن به آن خانة بافضیلت را پیدا کرد بلافاصله حجی را که خداوند بر او فرض گردانیده ادا کند. پس فرد مسلمان هر وقت چنین توانائی و امکانی را پیدا کرد بی‌درنگ عازم آنجا خواهد شد تا هم این فریضة الهی را به جای آورد و هم چشمش به جمال خانه‌ای بیفتد که سالها است در نمازها و دعاها و نیایشهای خود بدان روی آورده و می‌آورد. زیرا او می‌داند که:

«در آن نشانه‌های روشنی است، مقام ابراهیم (یعنی مکان نماز و عبادت او از جملة آنهاست)، و هرکس داخل آن (حرم و خانة خدا) شود در امان است». (آل‌عمران / 97)
در این صورت، ای برادر و خواهر مسلمان زائر بیت‌الله! بر تو واجب است که شکر این نعمت عظیمی را که خداوند به تو عنایت فرموده است بجای آوری، و آن عبارت است از اینکه به تو، توفیق داده است تا این فریضة الهی را انجام دهی و این عبادت بزرگ را ادا نمائی و به دیدار خانة خدا مشرّف شوی، خانه‌ای که قبله همة مسلمانان در سراسر جهان است، بنابراین بر تو واجب است که با تمام وجود تلاش کنی تا این فریضة بزرگ الهی را حتی‌الامکان با بهترین و کاملترین وجه بجای آوری، بدون اینکه کوچکترین افراط و تفریطی در آن روی دهد بلکه باید بکوشی تا این فریضه بزرگ در تمام مراحل آن با روش درست و مستقیم و با پیروی از رهنمودهای پیامبراکرم(ص)انجام گیرد به گونه‌ای که در همة گفتار و کردار خود فقط رضا و خشنودی خدای متعال را در مدّنظر داشته باشی و در حین انجام هر عملی پاداش نیکو و تمنای عفو بخشش گناهان و لغزشهایت را تنها از خدا بخواهی، به امید آنکه پس از بازگشت از این سفر مبارک به خانة خود، کلیة خطاها و گناهانت بخشوده شده باشد و سعی و تلاشت مقبول بارگاه لطف و کرمش قرار گرفته باشد، و اعمال نیک و خالصانه‌ات مورد پذیرش او واقع شود، و این توفیق نصیبت گردد که پس از بازگشت از این سفر پرخیر و برکت، یکی زندگی جدیدی را آغاز کنی، زندگی‌ سرشار از ایمان و تقوی، مملو از اعمال نیکو، توأم با استقامت و پایداری، به طوری که در هر حال و موقعیتی سراسر زندگی‌ات در مسیر طاعت و عبادت پروردگارت، و سعی و تلاشت به خاطر تأمین زندگی شرافتمندانه و در راه خدمت به بنی نوعت باشد.

براستی حج یک فرصت طلائی است برای مؤمنانی که موفّق به انجام آن می‌شوند، تا اینکه (در کنار منافع اخلاقی و اجتماعی) توشه‌ای برای آخرت خویش برگیرند، و نخستین گام را برای اندوختن آن از توبة خالصانه و صادقانه شروع کنند و با خضوع و خشوع و تضرع و خلوص کامل به بارگاه پروردگار خویش اعلان ندامت و پشیمانی نمایند و با اخلاص و جدیّت کامل به طاعت و عبادت روی آورند و برای حصول رضا و خشنودی پروردگار خود به شدّت تلاش کنند و هیچ‌گونه سستی و سهل‌انگاری به خود راه ندهند.

آری، باید دانست که برای راهیان حرم الهی در خلال مناسک فریضة حج فرصتهای زیادی (در عین حال زودگذر) در اختیار آنان هست تا از آنها پندها و اندرزهایی برگیرند، درسهای مفید و مؤثری را بیاموزند، فوائد بزرگ و ارزنده‌ای و آموخته‌های بیادداشتنی در تمام صحنه‌ها و جوانب مختلف: در عقیده، در عبادت، در توحید، در اخلاق و در مسائل دیگری برای خود کسب کنند.

اینها درسهایی هستند که از نخستین اعمال حج که همان بستن احرام در میقات باشد برای افراد حاجی شروع می‌شوند تا آخرین لحظه‌ای که طواف الوداع را انجام می‌دهند و خانة خدا را وداع می‌گویند، و در تمام این مدّت و در خلال انجام کلیة مناسک حج درواقع در یک مدرسة تربیتی و ایمانی بزرگی به سر می‌برند، مدرسه‌ای که علاوه بر اینکه مؤمنان و پرهیزگاران، در پایان از آن مدرک بخشش گناهانشان را به دست می‌آورند، از جهت دیگر نیز در آن شاهد منافع بزرگی خواهند بود، منافعی همچون درسهای متنوع، پندها و عبرتهای مؤثّر و سازنده‌ای که دلها را زنده می‌کنند و ایمان و باور راستین را پرورش می‌کنند اعتقاد راسخ را تقویت می‌نمایند، چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:

«و در میان مردم برای (رفتن به) حج ندا در ده که پیاده و سواره بر شتران باریک اندام (و پر تحمل و سوار بر وسائل دیگری) ـ که از راه دور می‌آیند ـ به سوی تو روی آورند تا در منافع (دینی و دنیوی) که برای آنان هست حضور داشته باشند (و از آنها بهره‌مند گردند.)». (حج / 27-28)

............................................................
نویسنده: عبدالرّزاق بن عبدالمحسن البدر
ترجمه:محمدصالح سعیدی