در حقیقت خداوند تبارك و تعالی هر نعمتی را كه به ما ارزانی داشته است برای استفاده ی از آن ضوابطی قرار داده است كه رعایت آن ضوابط ، شكر آن نعمت ها خواهد بود . یكی از منت های حضرت حق بر ما نعمت سخن گفتن است و ما در برابر آن مسوولیم و بایستی پاسخگو باشیم . خداوند تبارك و تعالی می فرمایند :مَّا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ ق 18[آدمى‌] هیچ سخنى را به لفظ درنمى‌آورد مگر اینكه مراقبى آماده نزد او [آن را ضبط مى‌كند].

سخن گفتن آنقدر مهم است كه ممكن است سرنوشت انسان را تعیین كند نبی مكرم اسلام صل الله علیه و سلم می فرمایند : إن الرجل لیتكلم بالكلمه من رضوان الله تعالی ما یظن أن تبلغ ما بلغت یكتب الله عزوجل بها رضوانه الی یوم القیامه و ان الرجل لیتكلم بالكلمه من سخط الله تعالی ما یظن ان تبلغ ما بلغت یكتب الله تعالی بها علیه سخطه الی یوم القیامه شخص سخنی را بر زبان جاری می سازد كه گمان نمی كند خیلی مهم باشد اما خداوند تبارك و تعالی تا روز قیامت بخاطر آن تا روز قیامت از او راضی می گردد و شخصی سخنی می گوید و فكر نمی كند كه خیلی مهم باشد اما خداوند تبارك و تعالی به خاطر آن تا روز قیامت خشمش را بر او قرار می دهد .

بنابراین بایستی قبل از سخن گفتن تفكر كرد و سخن نیكو گفت چرا كه سخن گفتن به ایمان ارتباط پیدا می كند آنجا كه رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : من كان یومن بالله و الیوم الاخر فلیقل خیرا او لیصمت هر كس كه به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید سخنی نیكو بگوید یا ساكت بماند . و درجایی دیگر می فرمایند : لا یستقیم ایمان عبد حتی یستقیم قلبه و لا یستقیم قلبه حتی یستقیم لسانه ایمان شخص درست نمی شود تا زمانیكه قلبش درست شود و قلبش درست نمی شود تا زمانیكه زبانش درست شود .

سخن گفتن اصلی ترین وسیله ی ارتباطی بین انسانهاست و خداوند تبارك و تعالی از آن به عنوان نعمت در كنار تعلیم قرآن و آفرینش انسان یاد كرده است الرَّحْمَـٰنُ ﴿١﴾ عَلَّمَ الْقُرْآنَ ﴿٢﴾ خَلَقَ الْإِنسَانَ ﴿٣﴾ عَلَّمَهُ الْبَیَانَ[خداى‌] رحمان،قرآن را یاد داد.انسان را آفرید،به او بیان آموخت. و در جایی دیگر می فرمایند أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ ﴿٨﴾ وَلِسَانًا وَشَفَتَیْنِ ﴿٩﴾ سوره بلدآیا دو چشمش نداده‌ایم؟و زبانى و دو لب.

این نكته را بدانیم كه بسیاری از امراض ارتباطی و اجتماعی زبان در آنها نقش پررنگی دارد : غیبت ، نمامی ، دشنام دادن ، بدگویی كردن ، دروغگویی ، قول زور و ... و عدم حفظ زبان موجب افلاس و فقیری و بدبختی در روز قیامت می شود : نبی مكرم اسلام صل الله علیه و سلم می فرمایند : آیا می دانید مفلس كیست ؟ ( یاران ) عرض كردند : مفلس نزد ما كسی است كه درهم و كالا نداشته باشد ، حضرت صل الله علیه و سلم فرمودند : مفلس و بی چیز از امت من كسی است كه در روز قیامت آورده شود در حالی كه نماز و روزه و زكات به همراه دارد اما یكی را ناسزا گفته است ، و آن به آن یكی تهمت زده است و مال دیگری را خورده است و خون یكی را ریخته است و دیگری را زده است ، كه در اینجا از نیكی هایش برداشته می شود و به طلبكاران داده می شود و اگر قبل از پرداخت حقوق طلبكاران نیكی هایش به اتمام برسد از گناهان صاحبان حق برداشته می شود و بر او گذاشته می شود و سپس به آتش جهنم انداخته می شود .

سخن گفتن آنقدر مهم است كه حضرت موسی علی نبینا و علیه الصلاه و السلام برای تاثیر در دربار فرعون از طریق سخن از خداوند در خواست كمك می كند وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی ﴿٢٧﴾ یَفْقَهُوا قَوْلِی ﴿٢٨﴾ سوره طهو از زبانم گره بگشاى،[تا] سخنم را بفهمند،

سخن باید خصوصیاتی داشته باشد كه در قرآن بدانها اشاره شده است :

قولا سدیدا : مستدل و محكم باشد

قولا معروفا : پسندیده و به اندازه باشد

قولا لینا : نرم و مهربانانه باشد

قولا بلیغا : شیوا و واضح باشد

قولا كریما : كریمانه و بزرگوارانه باشد

قولوا للناس حسنا : زیبا ، نیكو و مطلوب باشد

یقولوا التی هی احسن : بهترین ها گفته شود

جادلهم بالتی هی احسن حتی مجادلات و گفتگوهای انتقادی هم به بهترین وجه باشد .

شاعر چه جالب می فرماید :

چو كاری بی فضول من بر آید / مرا در وی سخن گفتن نشاید

و گر بینم كه نابینا و چاه است / اگر خاموش بنشینم گناه است

زبان آفات فراوانی دارد كه به برخی از آنها اشاره می كنم :

یكی از آفات زبان ، تمسخر دیگران است نبی اكرم صل الله علیه و سلم می فرمایند : إن العبد لیقول الكلمه لا یقولها الا لیضحك بها المجلس یهوی به ابعد ما بین السماء و الارض بنده ای سخنی می گوید كه هدفش فقط خنداندن اطرافیان است كه خداوند بخاطر آن گفتار او را به اندازه ی فاصله ی آسمان و زمین از رحمتش دور می كند .

و در آیه قرآن می خوانیم : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَىٰ أَن یَكُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَىٰ أَن یَكُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ ۖ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ۖ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ ۚ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿١١﴾سوره حجرات اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، نباید قومى قوم دیگر را ریشخند كند، شاید آنها از اینها بهتر باشند، و نباید زنانى زنان [دیگر] را [ریشخند كنند ]، شاید آنها از اینها بهتر باشند،

تمسخر دیگران ریشه در جهل و نادانی یا غرور و تكبر دارد آنانی كه از امكانات رفاهی بیشتری برخوردارند خود را از طبقات عادی بالاتر دانسته و مسخره می كنند و در مورد آنها جك و لطیفه می سازند و در فیلم ها دیده شده است كه مردم فقیر را به عنوان مترسك های خنده نشان می دهند و این كار بسیار قبیح و زشتی است ما هرگز نباید جك هایی كه به عنوان توهین و مسخره ی اقوام درست كرده اند را انتشار دهیم و بازگو نماییم چرا كه در این صورت شریك جرم خواهیم بود بلكه بایستی لطیفه هایی كه در مورد اقوام مختلف آذری ، رشتی ، ترك ، لر ، و .. ساخته شده است را جلو انتشارشان بگیریم در غیر این صورت هر نفری از این اقوام كه بخاطر این توهین ها ناراحت شوند گناهش به گردن همه ی دست اندركاران خواهد بود .

حرمت آبروی مومن از حرمت كعبه هم بالاتر است و افرادی كه كارشان تمسخر دیگران است عذاب دردناكی در انتظارشان می باشد :

وقتی دوزخیان جزع و فزع می كنند و درخواست می نمایند كه به وضعیتشان رسیدكی شود خداوند به آنها می فرماید قَالَ اخْسَئُوا فِیهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ ﴿١٠٨﴾ سوره ی مومنونمى‌فرماید: «[بروید] در آن گم شوید و با من سخن مگویید.» خداوند لفظ اخسئوا را بكار می برد تعبیری كه برای راندن سگ بكار می برند .. حالا چرا ؟ مگر جرم اینها چه بوده است ؟ در ادامه می آید : إِنَّهُ كَانَ فَرِیقٌ مِّنْ عِبَادِی یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ ﴿١٠٩﴾ فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیًّا حَتَّىٰ أَنسَوْكُمْ ذِكْرِی وَكُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَكُونَ ﴿١١٠﴾ إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿١١١﴾در حقیقت، دسته‌اى از بندگان من بودند كه مى‌گفتند: «پروردگارا، ایمان آوردیم. بر ما ببخشاى و به ما رحم كن [كه‌] تو بهترینِ مهربانى.»و شما آنان [=مؤمنان‌] را به ریشخند گرفتید، تا [با این كار] یاد مرا از خاطرتان بردند و شما بر آنان مى‌خندیدید.من [هم‌] امروز به [پاس‌] آنكه صبر كردند، بدانان پاداش دادم. آرى، ایشانند كه رستگارانند.

لذا هر گز مومنان و دیگران را مسخره نكنیم شاعر چه جالب می فرماید :

ای طفل اگر به صحبت افتاده ای رسی / شوخی مكن به چشم حقارت در او مبین

گر در جهان دلی ز تو خرم نمی شود / باری چنان مكن كه شود خاطری حزین

در آخر این را بدانیم كه شاید برخی چیزها را دست كم بگیریم اما در واقع چه بسی دارای پیامدهای ناگواری باشد یكی تعریف می كرد كه در فرودگاه روزی سیصد مسافر را پیاده كردند وقتی علت را جویا شدند گفتند بخاطر وجود یك موش ، مسافری اعتراض كرد كه بخاطر یك موش سیصد مسافر را پیاده كرده اید گفتند آری درست است كه موش كوچك است اما شاید یك سیم را بجود و ارتباط خلبان را با برج مراقبت قطع كند آن موقع چه خواهد شد ؟ شاید گفتارهایی بگوییم كه در نظرمان كوچك جلوه كند اما چه چه بسی همان باعث قطع ارتباطمان با حضرت حق گردد كه در آن صورت ضررها بسیار بزرگ خواهد بود.

................................
شیخ عبدالله دریایی