مي خواهيم با مراجعه به قرآن صفات متقين را بشناسيم و سعي كنيم خود را به اين صفات مزيّن سازيم. البته به ذکر آیات، ترجمه و نتیجه گیری های مختصر اکتفا می نماییم.

اما آياتي از قرآن، كه در آن صفات متقين ذكر شده عبارتند از: در سوره بقره در 2 مقطع صفات متقين ذكر شده است. (يكي آيه 1 تا 5 و ديگري در آِيه 177)

((الم * ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ * والَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ * أُوْلَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ))

‏ «الف. لام. ميم. ‏
‏ اين كتاب هيچ گماني در آن نيست و راهنماي پرهيزگاران است. ‏
‏ آن كساني كه به دنياي ناديده باور مي‌دارند، و نماز را به گونه شايسته مي‌خوانند، و از آنچه بهره آنان ساخته‌ايم مي‌بخشند. ‏
‏ آن كساني كه باور مي‌دارند به آنچه بر تو نازل گشته و به آنچه پيش از تو فرو آمده، و به روز رستاخيز اطمينان دارند. ‏
‏ اين چنين كساني، هدايت و رهنمود خداي خويش را دريافت كرده و حتماً رستگارند.» ‏

نتیجه گیری:

* متقين به غيب ايمان دارند، ايمان به غيب نقش اساسي در زندگي متقين دارد.

* اهل اقامه نماز هستند. رابطه آنها با خدا رابطه اي صحيح است.

* از آنچه خداوند به آنان روزي داده است انفاق مي كنند. رابطه آنها با بندگان نيز رابطه اي صحيح مي باشد.

* قرآن بعنوان برنامه و منهج زندگي آنها مي باشد.

* نسبت به قيامت يقين دارند و چنين يقيني به آخرت در آنها احساس مسئوليت ايجاد كرده است.

(( لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ))‏ (بقره/177)

‏ «اين كه (به هنگام نماز) چهره‌هايتان را به جانب مشرِق و مغرب كنيد، نيكي (تنها همين) نيست (و يا ذاتاً روكردن به خاور و باختر، نيكي بشمار نمي‌آيد). بلكه نيكي (كردار) كسي است كه به خدا و روز واپسين و فرشتگان و كتاب (آسماني) و پيغمبران ايمان آورده باشد، و مال (خود) را با وجود علاقه‌اي كه بدان دارد (و يا به سبب دوست داشت خدا، و يا با طيب خاطر) به خويشاوندان و يتيمان و درماندگان و واماندگان در راه و گدايان دهد، و در راه آزادسازي بردگان صرف كند، و نماز را برپا دارد، و زكات را بپردازد، و (نيكي كردار كساني است كه) وفاكنندگان به پيمان خود بوده هنگامي كه پيمان بندند، و (به ويژه كساني نيكند و شايسته ستايشند كه) در برابر فقر (و محروميّتها) و بيماري (و زيان و ضررها) و به هنگام نبرد، شكيبايند (و استقامت مي‌ورزند). اينان كساني هستند كه راست مي‌گويند (در ادّعاي ايمان راستين و پيجوئي اعمال نيك) و به راستي پرهيزكاران (از عذاب خدا با دوري گرفتن از معاصي و امتثال اوامر الهي) اينانند.» ‏

نتیجه گیری:

* در اصلاح خود و جامعه به تصحيح باورها و اعتقادات مي پردازند و اين را مقدم بر احكام عملي قرار مي دهند. زيرا معتقدند تصحيح باورها زير ساخت و نقطه ي آغازين هر اصلاحي است.

* به دنبال جامعه اي هستند كه به نيازمندان و فقرا رسيدگي شود. بنابراين قبل از هر چيز به رفع نيازمنديهاي فقيران و ايتام و مساكين جامعه مي پردازند.

* به عهد و قرارهاي خود پايبند هستند و خلاف وعده نمي كنند زيرا مي دانند كه خلاف وعده باعث بي اعتمادي، اتلاف وقت مي شود در سختيها و مشكلات توازن خود را از دست نمي دهند و بهداشت رواني و سلامت آن را حفظ مي كنند و با مشكلات به صورت منطقي و معقول برخورد مي كنند.

* از طريق دعا ارتباطي آگاهانه و ملتمسانه با خداوند دارند و در همه ي اوقات او را فرا مي خوانند و در وقت سحرگاهان به استغفار مي پردازند.

در سوره آل عمران نيز صفات متقين در 2 جا آمده است (يكي آيات 15 تا 17 و ديگري آيات 133 تا 136)

((قُلْ أَؤُنَبِّئُكُم بِخَيْرٍ مِّن ذَلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ* الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ* الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالأَسْحَارِ)) (آل عمران/15-17)

‏ «بگو: آيا شما را از چيزي با خبر سازم كه از اين (چيزهائي كه در ديده‌ها آراسته و جلوه داده شده است) بهتر است‌؟ براي كساني كه پرهيزگاري پيشه كنند در نزد پروردگارشان باغهائي (در جهان ديگر) است كه رودخانه‌ها از پاي (درختان) آنها مي‌گذرد، آنان در آنجاها جاويدانه خواهند بود. (همچنين ايشان را) همسران پاكيزه (از هر پليدي و نقصي) و خوشنودي خدا است. و خداوند (رفتار و كردار) بندگان را مي‌بيند (و نيّت دروني ايشان را مي‌داند). ‏

‏ و همان كساني كه (ايمان، دل آنان را لبريز مي‌سازد و فرياد برمي‌آورند و) مي‌گويند: پرودگارا! ما ايمان آورده‌ايم، پس گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش (دوزخ) به دور دار. ‏

‏ و همان كساني كه (در راه طاعت و عبادت، و دوري از گناه و معصيت، و تحمّل مشقّات و ناملايمات) بردبار، و (در نيّت و كردار و گفتار) درستكار، و (با خشوع و خضوع بر طاعت و عبادت) مداوم و ماندگار، و (از آنچه مي‌توانند و بدان دسترسي دارند) بخشاينده، و در سحرگاهان آمرزش خواهند. » ‏

((وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ* الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ* وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ* أُوْلَئِكَ جَزَآؤُهُم مَّغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ)) (آل عمران/133-136)

‏ «و (با انجام اعمال شايسته و بايسته) به سوي آمرزش پروردگارتان، و بهشتي بشتابيد و بر همديگر پيشي گيريد كه بهاي آن (براي مثال، همچون بهاي) آسمانها و زمين است‌؛ (و چنين چيز با ارزشي) براي پرهيزگاران تهيّه ديده شده است. ‏

‏ آن كساني كه در حال خوشي و ناخوشي و ثروتمندي و تنگدستي، به احسان و بذل و بخشش دست مي‌يازند، و خشم خود را فرو مي‌خورند، و از مردم گذشت مي‌كنند، و (بدين وسيله در صف نيكوكاران جايگزين مي‌شوند و) خداوند (هم) نيكوكاران را دوست مي‌دارد. ‏

‏ و كساني كه چون دچار گناه (كبيره‌اي) شدند، يا (با انجام گناه صغيره‌اي) بر خويشتن ستم كردند، به ياد خدا مي‌افتند (و وعده و وعيد و عقاب و ثواب و جلالت و عظمت او را پيش چشم مي‌دارند و پشيمان مي‌گردند) و آمرزش گناهانشان را خواستار مي‌شوند - و بجز خدا كيست كه گناهان را بيامرزد؟ - و با علم و آگاهي بر (زشتي كار و نهي و وعيد خدا از آن) چيزي كه انجام داده‌اند پافشاري نمي‌كنند (و به تكرار گناه دست نمي‌يازند). ‏

‏ آن چنان پرهيزگاراني پاداششان آمرزش خدايشان و باغهاي (بهشتي) است كه در زير (درختان) آنها جويبارها روان است و جاودانه در آنجاها ماندگارند، و اين چه پاداش نيكي است كه بهره كساني مي‌گردد كه اهل عملند (و برابر فرمان خدا كار مي‌كنند).» ‏

نتیجه گیری:

* اضافه بر زکات در موارد ضروری در حال خوشی و ناخوشی، ثروتمندی و تنگ دستی بخشی از اموال خود را جهت رفع مشکلات به جامعه تزریق می کند

* وسعت نظر و سلانت روان و دامنه تحمل آنها در حدی است که اگر از جانب کسی دچار محرومیت، محدودیت یا مظلومیتی شدند نه تنها خشم خود را فرو می خورند بلکه از مردم در می گذرند

* ایمان یقینی آنها به آخرت به آنها اجازه مداومت بر گناه نمی دهد و اگر به حکم ضعف بشری دچار اشتباهی شدند بر گناه اصرار نمی کنند و به سوی پروردگارشان بازمی گردند و از او آمرزش گناهانشان را خواستار می شوند

در سوره انبياء در آيات 48 و 49 به اين موضوع پرداخته شده است.

((وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِيَاء وَذِكْراً لِّلْمُتَّقِينَ* الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيْبِ وَهُم مِّنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ)) (انبیاء/48 و49)

‏ «ما به موسي و هارون (كتاب جامعي به نام تورات) داديم (كه) جداسازنده (حق از باطل بود) و نوري (بود كه در ظلمات جهل و ضلالت در پرتو آن به سوي خير و هدايت حركت مي‌شد) و پند و اندرز پرهيزگاران (بشمار مي‌آمد). ‏
‏ همان كساني كه از پروردگارشان در غيب و نهان مي‌ترسند و از (شدائد و دادگاهي روز) قيامت در هول و هراس بسر مي‌برند.»

نتیجه گیری:‏

* با تقوایان به دو رکن اصلی غیب یعنی خدا و قیامت باور دارند، از خدای نادیده ترسی همراه با تعظیم و بزرگداشت دارند و ترس آنها از قیامت به حدی است که همیشه نسبت به آن در حال ترس و هراس می باشند

آيه 33 سوره زمر صفت متقين را بحث مي كند.

((وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ)) (زمر33)

‏ «كساني كه حقيقت و صداقت را با خود آورده‌اند (و از سوي خدا به مردمان ابلاغ كرده‌اند كه پيغمبرانند) و كساني كه حقيقت و صداقت را باور داشته‌اند (و برابر آن رفته‌اند كه مؤمنانند) آنان پرهيزگاران واقعي هستند.»

نتیجه گیری:‏

* مهمترین ویژگی اهل فقط صدق و راستی است. کسانی که با خود و خدای خود روراست بوده، حقیقت دینی را باور و تصدیق نموده و روز قیامت نیز با صدق و راستی در پیشگاه خداوند حاضر می شوند.

آيات 15 تا 19 سوره ذاريات نيز به گوشه اي ديگر از صفات متقين اشاره دارد.

((إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ* آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُحْسِنِينَ* كَانُوا قَلِيلاً مِّنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ* وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ* وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ)) (ذاریات/15-19)

‏ «پرهيزگاران در ميان باغهاي بهشت و چشمه‌ساران خواهند بود. ‏
‏ دريافت مي‌دارند چيزهائي را كه پروردگارشان بديشان مرحمت فرموده باشد. چرا كه آنان پيش از آن (در سراي جهان) از زمره نيكوكاران بوده‌اند. ‏
‏ آنان اندكي از شب مي‌خفتند. ‏‏ و در سحرگاهان درخواست آمرزش مي‌كردند. ‏‏ در اموال و دارائيشان حقي و سهمي (جز زكات) براي گدايان و بينوايان تهي‌دست بود.» ‏

نتیجه گیری:

* احسان به معنی نیکی، اتقان و زیبایی از خصوصیات مهم باتقوایان است، در محضر خداوند از آنجاییکه در هر لحظه خدا را شاهد و ناظر خود می بینند تمامی کارها را به بهترین وجه آنجا می دهند.

* در سحرگاهان که وقت اجابت دعاست، با تقوایان این لحظات ارزشمند را بیهوده از دست نمی دهند و در سحرگاهان آمرزش می طلبند.

آنچه گذشت اشاره به بعضي از صفات متقين دارد. بهترين راه براي پي بردن به معانی دقیق اين صفات مراجعه به قران و تفاسير مي باشد كه اميدواريم با توجه به حساسيت موضوع براي اين كار برنامه ريزي كنيم.

...................................................
نویسنده: شیخ سعدالدين صديقي