در شمال غربي مدينه، در دامنه غربي کوه سلع، تعدادي مسجد وجود دارد که آنها را مساجد فتح مي نامند.


اين کوه مُشْرف بر خندقي بوده است که مسلمانان در جنگ احزاب در شمال مدينه حفر کردند. خندق از نقطه اي در کنار سلع آغاز مي شده و به صورت يک نيم دايره کوچک، حرّه غربي را به حرّه شرقي پيوند مي داده است، به طوري که يک مانع طبيعي مصنوعي به همراه موانع طبيعي واقعي که حرّه ها بوده، مانع از نفوذ دشمن به درون شهر مي شده است.


ابن شَبّه در کتاب خود ـ کهن ترين کتاب موجود در تاريخ مدينه ـ تنها به وجود مساجدي در آن نقطه، بدون تبيين و تعيين دقيق محلّ آنها، اشاره کرده است. در منابع کهن بعدي، تنها نام چهار مسجد با نام هاي مسجد فتح، مسجد سلمان، مسجد علي بن ابي طالب و مسجد ابوبکر آمده است .


سمهودي م 911 ، مورّخ نامي مدينه هم تنها از چهار مسجد در اين منطقه نام برده است. حتي تا قرن دوازدهم هجري هم تنها همين چهار مسجد بوده است. بدين ترتيب، به نظر مي رسد افزايش دو مسجد ديگر به نامهاي مسجد عمر و مسجد فاطمه زهرا که مسجد سعدبن معاذ نیز نامیده می شود، مربوط به هفتاد ـ هشتاد سال گذشته باشد.


مساجد موجود در دامنه سلع که همه در کنار يکديگر هستند، شش باب است.


به نظر برخي از محققان، هفتمين مسجدِ اين مجموعه، مسجد قبلتين است. اما به اعتقاد برخي ديگر، هفتمين مسجد اين مجموعه، مسجد بني حرام است که در گوشه اي ديگر از دامنه کوه سلع مي باشد.


اما مساجد موجود:

1 ـ مسجد فتح

مهمترين مسجد از مساجد سبع، مسجدي است به نام مسجد فتح يا مسجد الأعلي و نيز به مسجد احزاب مشهور است. اين مسجد بر دامنه کوه واقع شده و زائران با طيّ پله هايي چند، براي اقامه نماز به درون آن مي روند.


همان گونه که گذشت، مسجد فتح بر روي کوهي قرار گرفته، که پشت آن کوه مسير حفر خندق در جنگ احزاب بوده است. اين کوه، به دليل موقعيت خوبي که براي نظارت بر خندق و دشمن پشت خندق داشته، به عنوان محل استقرار رسول خداصلي الله عليه وآله و سلم در جريان جنگ احزاب مورد استفاده قرار گرفته است. حضرت طي روزهاي متوالي نمازهاي خودرا درآنجا اقامه کرد و به همين دليل، بعدها اين محل تبديل به مسجد شد.


در منابع آمده است که: اِنَّ رَسُول الله صَلّي في مَسْجِدِ الْفَتْح فِي الْجَبَل وَ في الْمَساجِدِ الَّتِي حَوْلَه .مقصود از مساجد اطراف مي تواند يکي از همين مساجد باقي مانده باشد.


نکته مهم آن است که حضرت در اين مکان دعا براي پيروزي سپاه کردند و اين دعامستجاب شد. روايت شده است که حضرت در روز دوشنبه دعا کرد و شب چهارشنبه بود که دعايش مستجاب شد و احزاب شکست خوردند و مدينه را ترک کردند.

اين مسجد، از مساجد مورد اعتناي مسلمانان قرون اوليه اسلامي به شمار مي رود و در روايات، نماز خواندن در آن، مورد تأکيد قرار گرفته است.


مسجد فتح که نام ديگر آن مسجدالأعلي بوده، از همان آغاز مورد عنايت مسلمانان قرار داشت. بنا به نقل ابن شبّه، در زمان وي ـ قرن سوّم هجري ـ دقيقاً همان نقطه اي که رسول خداصلي الله عليه وآله در آنجا دعا کردند، به صورت استوانه اي در صحن مسجد مشخص بوده است.

بناي فعلي مسجد فتح که از زمان عبدالمجيد اول و مربوط به سال 1270 هجري است، حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن حدود 5/4 متر است. اين مسجد به سال 1411 توسط دولت سعودي تعمير شد.

در روايت ديگري آمده است که سوره فتح در اين مسجد بر رسول خداصلي الله عليه وآله و سلم نازل شد. از آنجا که مسجد فتح را با نام مسجد احزاب و مسجد خندق نيز مي شناسند،طبعاً بايد با جنگ احزاب ارتباط داشته باشد، نه با سوره فتح که در حديبيه نازل شده است. نام ديگر آن مسجدالأعلي است که بايد به خاطر قرار گرفتن آن بر دامنه کوه باشد. اين مسجد در قسمت جنوبي قبله داراي شبستان و در قسمت شمالي داراي صحن است.

2 ـ مسجد سلمان فارسي

يکي ديگر از مساجد سبع يا به طور دقيق تر مساجد خندق، مسجد سلمان فارسي است که پس از پايين آمدن از مسجد فتح، نخستين مسجد سمت راست است.


بنا به برخي از روايات تاريخي، سلمان با پيشنهاد کندن خندق، نقش مهمي در جنگ احزاب داشته است. اين مسجد درگذر زمان، آباد شده و مورد عنايت زائران حرم نبوي بوده است.

مورّخان و سفرنامه نويسان نيز به وجود آن اشاره کرده اند. اين مسجد داراي شبستان و صحن است و 50/8 متر طول و 7 متر عرض دارد.

3 ـ مسجد علي بن ابي طالب

پايين تر از مسجد سلمان و در سمت جنوبِ غربي مسجد سلمان، مسجد علي بن ابي طالب بوده است.


گذشت که اين مسجد يکي از چهار مسجد اصلي منطقه فتح است که در کهن ترين مصادر از آنها ياد شده است. اين مسجد درسال 1414 هجري قمري، با توسعه خيابان، از ميان رفت ! در حال حاضر مسجد ديگري، به نام علي بن ابي طالب شهرت دارد.


علی بن ابیطالب نقش بسيار اساسي و مهم در جريان غزوه احزاب داشته و طبعاً به نام او و سلمان، مسجدي از قديم در اين ديار باقي مانده است.

به نوشته سمهودي، پس از آن که اين مسجد ويران شد، امير زين الدين ضيغم منصوري، امير مدينه منوّره، به سال 876 آن را تجديد بنا کرد.


باني تجديد بناي اين سه مسجد; يعني فتح، سلمان و علي در سال 575 و 577، يکي از امراي دولت فاطمي با نام اميرسيف الدين حسين بن هيجا بوده است.

4 ـ مسجد ابوبکر

درست در برابر مسجد فتح، درآن سوي منطقه مساجد ياد شده، در جنوبي ترين قسمت آن، بر بلندي کوه، مسجد ديگري است که به نام مسجد ابوبکر شناخته مي شود. بناي اين مسجد نيز مانند ديگر مساجد اين منطقه، از زمان عثماني هاست که در دوره سعودي ترميم شده است.

5 ـ مسجد فاطمة الزهراء

پنجمين مسجد از مساجد هفتگانه، مسجد فاطمه زهرا يا مسجد سعد بن معاذ است. هيچ يک از اين دو نام، در منابع کهن نيامده است.


اين مسجد که در سال هاي اخير به نام مسجد فاطمة الزهراء شهرت يافته، حدود پانزده متر مربع مساحت دارد.

به دليل ازدحام زياد جمعيتِ زن و مرد نمازگزار در آن، در سال 1419 درِ مسجد با بلوک هاي سيماني مسدود شده و در حال حاضر، مردم در بيرون آن نماز مي خوانند.

اين مسجد در جنوب غربي محوطه مساجد فتح قرار دارد.

6 ـ مسجد عمر

مسجد ديگر از مساجد هفتگانه، که پايين تر از مسجد سلمان واقع است، مسجد عمر مي باشد.


مساحت مسجد عمر 123 متر مربع است.

هفتمین مسجد، مسجد قبلتین است.

.....................
منبع: تابش قطره