انسان موجود اجتماعی است و اجتماعی بودن انسان به این معنی است که به تنهایی نمیتواند به حیات خود ادامه دهد، زیرا که او دارای احتیاجات و نیازهای متعددی میباشد که خود به تنهایی نمیتواند همه نیازهای خود را برآورده کند و بنابراین برای برطرف شدن احتیاجات، چاره ای جز معامله به معنای اعم و داد و ستد میان انسانها وجود ندارد. داد و ستد و تولید، از دیرباز در بین افراد بشر وجود داشته ( در گذشته به شکل ساده و ابتدای بوده و امروزه به شکل پیچیده ) و از این طریق، علاوه بر برطرف شدن نیازمندیها، افرادی دارای ثروت و سرمایه نیز میشوند.

نکته ای که قابل توجه است این است که تعداد بسیاری از مومنین به علت تبلیغات و ساده فکری نسبت به بعضی از نصوص شرعی، ذهنیت منفی نسبت به مال و به تبع آن، سرمایه دار دارند و فکر میکنند که اسلام با ثروت و سرمایه دار مخالف است و اگر کسی به دنبال ثروت باشد، دنیاپرست و مذموم میباشد. در حالی که از نظر اسلام، ثروت و شخص ثروتمند دارای منزلت و شرف بالایی هستند.

خداوند متعال در سوره نحل آیات 75 و 76 تمیثیلی میزند که جای تامل و تفکر دارد. میفرماید: ( خداوند برده مملوکی را به عنوان مثال ذکر میکند که قادر بر هیچ چیزی نیست و ( در مقابل آن ) انسان ( با ایمانی ) را مثال میزند که به او روزی حلال و پاکیزه ای داده است و او پنهانی و آشکارا از آن میبخشد و صرف میکند. آیا آنان، یکسان هستند؟ سپاس خدا را سزاست و بلکه بیشتر آنان نمیدانند. و خداوند دو مرد را مثال میزند که یکی از آنان گنگ مادرزاد است و بر انجام هیچ کاری توانایی ندارد و سربار صاحب خود بوده و به هر جا او را بفرستند، نفعی نخواهد داشت. آیا او برابر است با کسی که به عدل و داد فرا میخواند و در جاده صاف و راست قرار دارد؟ )

خداوند متعال در آیه اول، اهل ثروت را مشروط به اینکه از طریق حلال و شرعی کسب کرده باشند و در راه اشاعه صلاح و خیر در جامعه مصرف کند، برتر معرفی میکند و در آیه دوم، اهل علم و دانش و خرد را. زیرا آن کس که امر به عدالت میکند و در مسیر مستقیم قرار دارد، اهل خرد میباشد.

در این دو آیه خداوند دو قشر از اقشار جامعه را فضیلت و برتری داده است، اول اهل ثروت و دوم اهل دانش و خرد.

رسول اکرم صلی الله علیه و سلم نیز با برداشت از قرآن میفرماید:

( لا حسد الا فی اثنین رجل آتاه لله مالا فسلطه علی هلکته فی الحق و رجل آتاه الله الحکمة فهو یقضی بها و یعلمها ) یعنی: حسادت کردن درست نیست مگر به نسبت دو گروه: اول: شخصی که خداوند به او مال داده و به او توفیق داده که اموالش را در راه حق مصرف کند و دوم: شخصی که خداوند به او حکمت و دانش آموخت و او بر اساس علم و دانشش حکم و عمل میکند و آن را به دیگران می آموزد.

همانطور که واضح است، در این سخن، رسول اکرم صلی الله علیه و سلم دو گروه را ذکر میکند که شایسته است انسانها آرزو کنند که جای آنها باشند: اهل ثروت و اهل دانش و خرد.

نکته ای قابل تامل در آیات و احادیث وجود دارد و آن اینکه هم در آیات و هم در حدیث، اهل ثروت بر اهل خرد و دانش، مقدم شده اند.

اگر به واقعیت جامعه نظر بیفکنیم، متوجه میشویم که کار فرهنگی و علمی و اصلاح جامعه و دعوت به سوی حق و حقیقت و انسانیت، بدون حمایت و پشتیبانی مالی امکان ندارد و اگر در صدر اسلام، حمایتهای مالی بزرگان صحابه نبود که از دعوت پیامبر صلی الله علیه و سلم حمایت کنند، حرکت دعوت با مشکل روبرو میشد. بنابراین دو قشر از اقشار مختلف جامعه هستند که بیشترین تاثیر را در جامعه میگذارند و به جامعه، جهت و سمت و سو میدهند و از آن جهت که بطور معمول انسانها میتوانند در یک جهت، موفقیت کامل را داشته باشند و کم پیش می آید که شخصی هم در کسب ثروت و هم در کسب علم و دانش از موفقیت کامل و برابر برخوردار باشد، شایسته است که عده ای به دنبال ثروت و عده ای به دنبال دانش باشند و از همدیگر حمایت کنند.

صاحب دانش، علمش را در اختیار ثروتمند و ثروتمند، ثروتش را در اختیار دانشمند و نظریه پرداز و مصلحان و آن کسانی که دغدغه اصلاح جامعه را دارند، قرار دهد تا بدین وسیله جامعه به سمت صلاح و درستی حرکت کند. رسول اکرم صلی الله علیه و سلم میفرماید: ( لینبعث من کل رجلین احدهما و الاجر بینهما ) یعنی: از هر دو نفر، یک نفر باید به سوی جهاد حرکت کند ( و دیگری حمایت مالی کند و خانواده اش را سرپرستی کند ) و اجر و پاداش برای هر دو گروه میباشد.

در پایان باید عرض کنم آنچه در اسلام مذموم است، ثروت و ثروتمند نیست، زیرا که بسیاری از بزرگانی که شرف امت اسلام میباشند، چه از صحابه و چه از غیر صحابه، ثروتمند بوده اند. بلکه بدست آوردن ثروت از طریق غیر شرعی و مصرف کردن در راه باطل و دل بستن به آن مذموم است. این مطلب را مولوی در مثنوی بسیار زیبا میگوید:

مال را کز بهر دین باشی حمول ***** نعم مال صالح خوانش رسول

آب در کشتی هلاک کشتی است ***** آب اندر زیر کشتی، پشتی است

چونکه مال و ملک را از دل براند****** زان سلیمان خویش جز مسکین نخواند

..........................................
نویسنده: شیخ نادر بیگدلی