مسجد شجره یا ذو الحلیفه در راه خروجی مدینه به سمت مکه، در فاصله هشت کیلومتری مسجد النبی(ص) در جنوب مدینه؛ سه کیلومتر پس از مسجد قبا قرار دارد. این مسجد، میقات کسانی است که از مدینه عازم حج یا عمره می‌‌شوند.علت نامگذاری به ذو الحُلَیفه؛ چون «حُلیفه» نام آبی است میان دو قبیله قریش، که پیامبرخدا(ص) دوست داشتند برای بستن احرام، کنار درختی در این محل فرود آیند. مسجد شجره در محلی واقع شده که رسول خدا(ص) در وقت رفتن به مکه، در زیر درخت «سَمَره» نماز خوانده و به همین مناسبت، آن را مسجد شجره می‌‌نامند.


پیامبر گرامی اسلام(ص) سه بار در این مکان محرم شده‌‌اند، یک بار در جریان سفر سال ششم هجرت که منتهی به امضای معاهده حدیبیه شد، یکبار سال هفتم جهت عمرة القضاء و همچنین در سال دهم هجری برای انجام حَجّة الوداع در آنجا محرم شدند و به همین دلیل این مکان بسیار اهمیت دارد.


در قرون گذشته این منطقه به نام «بئر علی» یا «آبار علی» خوانده می‌‌شد؛ که حضرت علی(ع) برای آبیاری نخلستانها، چاه‌‌های فراوانی در این منطقه کندند و آبیار نیز اسم جمع «بئر» یعنی چاه است. فیروز آبادی که در قرن هشتم آن را توصیف کرده، گوید: این مسجد جز به نام «آبیار علی(ع)» شناخته نیست. مسجد شجره در قرن هشتم دچار خرابی شد، اما همچنان مورد استفاده بود.


گویا در بنای اولیه، شبستان و صحن داشته، اما در قرون هشتم و نهم تنها دیواری گرد آن بوده است. این مسجد در دوره عثمانی در سال 1058 قمری، به دست یکی از هندیان مسلمان بازسازی شد و مناره ای برای آن ساختند. طول این مسجد ، از جنوب تا شمال، 52 ذراع 65/25 متر و از شرق به غرب نیز به همین مقدار بوده است.


آخرین بازسازی مسجد در روزگار فهد صورت گرفت، منطقه بسیار وسیعی به مسجد و امکانات جانبی مانند پارکینگ اختصاص یافته است، به طوری که جمعاً مساحت آن 90 هزار متر مربع می‌‌شود. مساحت خود مسجد حدود 26 هزار متر مربع است که برای پنج هزار نمازگزار ظرفیت دارد. مسجد شجره، یکی از زیباترین معماریها را در میان مساجد بازسازی شده مدینه منوره دارد.

.....................
منبع: شبستان